Eerder schreef ik al twee blogpost over ‘Lezen voor de Lijst’. Deze blogposts bestaan uit mijn aanraders, welke boeken je volgens mij het beste zou kunnen kiezen voor het Lezen voor de Lijst. Maar deze aanraders zijn gebaseerd op de selectie die Lezen voor de Lijst zelf heeft gemaakt. En ik merk dat ik het niet helemaal eens ben met hun selectie. In deze blogpost leg ik uit hoe ik vind dat de leeslijst eruit zou moeten zien.
Laat ik beginnen met hoe de leeslijst er bij mij op school uitzag. Ik zat op het vwo, dus ik moest 12 boeken lezen (gemiddeld dus 4 per leerjaar). Aanvullende regels waren dat ik vier boeken binnen een thema moest lezen, maximaal twee boeken van dezelfde auteur mocht lezen, vertaalde boeken mochten niet vertaald zijn uit het Engels, Frans of Duits en er moest minimaal 1 boek van voor 1880 op de lijst met gelezen boeken staan. In principe hadden we ons te houden aan een lijst die we van de docenten hadden gekregen, maar in overleg mochten we wel boeken buiten deze lijst om lezen. De reden dat we een lijst van de docenten hadden gekregen, was dat de school een waardering had gehangen aan alle boeken. De laatste regel was namelijk ook nog dat we minimaal 25 punten bij elkaar moesten lezen.
Als ik kijk naar de huidige leeslijsten, zie ik dat de puntenregeling van mijn school niet is doorgevoerd. Ook de regel over de vertalingen is daar duidelijk losgelaten. De leeslijst is verdeeld in twee leeftijdscategorieën, en de boeken zijn ingeschaald op een niveau. Over zowel de keuze van de boeken als de indeling op de niveau’s valt het nodige te zeggen, maar dat laat ik nu maar even zo. Wellicht is dat voer voor een andere blogpost 😉
Onderzoek naar de lijst
Ik ben echter niet de enige met commentaar op de Lijst. Sterker nog, er is vorig jaar een onderzoek gepubliceerd van Jeroen Dera. Hij heeft onderzoek gedaan naar het lezen voor de lijst. Opvallend is dat hij constateert dat de leerlingen van het E&M-profiel minder lezen dan de leerlingen van het N&G-profiel. De achtergrond van de leerlingen (migratie of niet) of hun gender maakt weinig uit. Verder constateert hij dat de boeken die het meest gelezen worden niet het hoogste gewaardeerd worden, en dat vrouwelijke en niet-westerse auteurs hoog gewaardeerd worden. Ondanks deze opvallende conclusies bestaat de lijst van te lezen auteurs nog voornamelijk uit (heteroseksuele) blanke mannen.
Hoe de lijst er volgens mij uit zou moeten zien
Ik ben van mening dat het lezen voor de lijst twee doelen moet hebben. Ten eerste: het verkennen van datgene wat de boekenwereld te bieden heeft, om zo zowel de algemene ontwikkeling te stimuleren als ook de persoonlijke smaak te ontwikkelen. En ten tweede: het bevorderen van leesplezier, zodat de leerlingen van nu de lezers van morgen worden. Om die doelen te bereiken, is het van groot belang dat er een aantal richtlijnen opgesteld worden voor het lezen van de boeken.
- Leerlingen moeten minimaal twee boeken lezen over hedendaagse/actuele thema’s. Ze mogen wel zelf kiezen welke thema’s. Denk hierbij aan LHBTQA+, social media (en de effecten daarvan), ‘mental health’ of een maatschappij-kritisch boek. Dit is goed voor het verbreden van het wereldbeeld, en kan ook zorgen voor een mooie discussie in de klas. Aan deze boeken kun je uiteraard ook discussieonderwerpen koppelen, heb je meteen twee onderdelen van het vak Nederlands in een.
- Leerlingen moeten minimaal een boek lezen in een genre wat ze hiervoor nog niet gelezen hebben. Ze hoeven dit boek niet uit te lezen, maar ze moeten wel kunnen beargumenteren waarom ze zijn gestopt met lezen en waarom dit genre niet bij hen past. En als ze het boek wel leuk vonden, schrijven ze een verslag over welke vooroordelen ze over dit boek/genre hadden en waarom ze dit boek wel heel leuk vonden. Hierdoor verbreden leerlingen hun horizon, wat op zich niet verkeerd is in de pubertijd.
- Leerlingen moeten minimaal een boek lezen van een auteur die in de afgelopen vijf jaar zijn/haar debuut heeft gemaakt. Hierdoor komen ook de hedendaagse auteurs aan bod, en niet alleen maar de oude knarren die je ouders ook al op de leeslijst hadden staan. De oude knarren worden namelijk wel veel gelezen, maar niet heel hoog gewaardeerd. De auteurs van wie de laatste twintig jaar een boek gepubliceerd hebben, worden volgens het onderzoek van Dera veel hoger gewaardeerd. Kortom: hoog tijd dat de nieuwe generatie ruimte krijgt op de leeslijst.
- Leerlingen moeten een boek lezen waarin de Tweede Wereldoorlog een rol speelt. Dit mag zowel een klassieker zijn (bijvoorbeeld Het Achterhuis of De Tweeling) als een moderner boek (’t Hooge Nest van Roxane van Iperen of Het schooltje van Auschwitz van Mario Escobar, om er maar eens even twee te noemen). Afgezien van ‘opdat wij niet vergeten’, is het ook van belang dat leerlingen begrijpen hoe een dergelijke oorlog nog doorwerkt tot op de dag van vandaag. Uiteraard werkt dit nog beter als je een samenwerking doet met de vakken geschiedenis en maatschappijleer.
- Leerlingen moeten een toneelstuk lezen en dan ook naar het toneelstuk gaan kijken. Dit heeft twee voordelen: ten eerste dat er een genre aan bod komt wat nu erg weinig aan bod komt (ja, toneelteksten vallen ook onder literatuur) en ten tweede: leerlingen verbreden hun culturele en maatschappelijke horizon. Uiteraard is dit iets wat je als school kunt ondernemen: kiest twee of drie toneelstukken uit die in theaters in de omgeving spelen in het aankomende schooljaar, laat leerlingen de teksten lezen en laat ze daarna kiezen naar welk toneelstuk ze willen gaan kijken. Ook hier kun je de samenwerking met een ander vak aangaan, bijvoorbeeld CKV.
- Leerlingen moeten twee coming-of-age-boeken en/of Bildungsromans lezen. In deze boeken wordt het proces van volwassen worden beschreven, en dat is een herkenbaar onderwerp voor leerlingen. Ze kunnen hiermee het therapeutische effect van boeken ervaren, en dat kan de liefde voor lezen aanwakkeren. Daarnaast kan het ook het belang van boeken en literatuur duidelijk maken.
- Leerlingen krijgen ieder jaar een boek ‘vrije keuze’. Dit boek mogen ze helemaal zelf kiezen. De opdracht bij dit boek is om uit te leggen waarom zij vinden dat dit boek wel (of juist niet) op de literatuurlijst moet komen te staan. Hierdoor kunnen leerlingen hun eigen smaak ontwikkelen en leren ze te beoordelen of iets wel of geen literatuur is.
En tot slot een voorwaarde aan de vorm waarin gelezen wordt: Het lezen van luisterboeken wordt net zo hoog gewaardeerd als het lezen van papieren boeken. Voor het lezen van een ebook krijgen leerlingen juist een lagere waardering. Luisteren is namelijk net zo goed als lezen van papier, terwijl uit steeds meer onderzoeken blijkt dat het lezen van ebooks een stuk minder goed is dan het lezen van papier. Je hersenen waarderen het minder, dus zou de docent het ook minder moeten waarderen. Daarnaast is het vaak lastig voor een school of bibliotheek om dertig exemplaren van een boek op de plank te hebben staan, maar er zijn wel heel veel luisterboeken beschikbaar in LuisterBieb (en die app is gratis bij een bieb-abonnement).
Conclusie
Het lezen voor de lijst zelf moet blijven, maar ik zou wel graag verandering zien in de manier waarop het wordt vormgegeven. Met meer aandacht voor hedendaagse auteurs en met meer aandacht voor het vormen van een gefundeerde mening over boeken en lezen. Daarnaast meer aandacht voor de beleving en de ontwikkeling van jongeren en voor het plaatsen van verhalen in de juiste context.
Wat zou jij willen veranderen aan het Lezen voor de Lijst?
BookSomeTea 
Dat vind ik goede suggesties !
LikeLike
Nu hopen dat de juiste mensen er naar luisteren!
LikeLike
ja, hele goede constructieve ideeën, vooral dat debuut vind ik leuk!
LikeLike
Debutanten krijgen gewoon weinig kans, omdat veel scholen nog altijd Krabbé en Mulisch terug willen zien op de leeslijst.
LikeLike
Met scholen is dat best lastig vond ik. Vanuit de bieb heb ik verschillende titelsuggesties aangedragen.Maar ze bleven meestal bij het oude.
LikeLike
Ik zou graag zien dat er ofwel meer variatie in komt, of meer spreiding van de ‘verplichte’ boeken. Dus dat 5 leerlingen het de eerste maand moeten lezen, dan 5 de tweede maand, enzovoort. Geef ieder groepje er een andere opdracht bij, en je zult zien dat het best goed komt.
LikeLike
Ook meer samen doen 😊
LikeGeliked door 1 persoon
Bijna helemaal met je eens. Vooral goed om ook ‘toe te staan’ dat een boek niet uit hoeft, als ze maar kunnen onderbouwen waarom. Het enige waar ik het niet mee eens ben: e-books zijn wat mij betreft ook toegestaan. Want inderdaad, de bibliotheek heeft er niet overal dertig van op de plank staan. En als ze dan wél een e-book kunnen lenen, kunnen ze een boek toch lezen;). Luisteren vind ik ook prima hoor, maar hoewel ik van luisterboeken steeds meer ga houden, lees ik nog altijd liever (zal vast bij de jeugd anders liggen).
LikeLike
Het nadeel aan ebooks is dat je minder goed onthoudt wat je leest. Ik zou liever zien dat een docent dan niet de hele klas tegelijkertijd hetzelfde boek laat lezen, maar wat meer variatie in de opdrachten aanbrengt. Luisteren is net zo goed als lezen van papier, vandaar dat ik luisterboeken net zo hoog waardeer als lezen van papier.
LikeLike
Sowieso vind ik met z’n allen tegelijk hetzelfde boek lezen een beetje mwa… Laat die kinderen in ieder geval het idéé hebben dat ze nog iets te kiezen hebben. Dat helpt voor de motivatie enorm;).
LikeLike
Dat is dus het probleem waarom die bibliotheken steeds boeken te kort komen: als er 120 leerlingen allemaal hetzelfde boek moeten lezen, kun je er donder op zeggen dat er 30 naar de bieb gaan voor het boek. Super voor de uitleningen, maar als ze het allemaal in dezelfde maand moeten lezen, heb je als bieb al snel te weinig boeken…
LikeLike
Weet je wat ik best erg vind? Dat in ieder geval de scholen van mijn kinderen stimuleren dat ze anders gewoon maar de film kijken. Mijn zoon had een toneelstuk dat door de leraar als volgt werd aanbevolen: Als je daar naar toe gaat hoef je het boek niet te lezen…
Ik schrik daar soms echt van.
Ik heb niet de indruk dat lezen voor de lijst erg gestimuleerd wordt.
LikeLike
Dat is inderdaad schokkend! Lezen voor de lijst zou juist gestimuleerd moeten worden. En docenten Nederlands zouden de liefde voor lezen moeten opnemen in hun lesprogramma. Vertel de laatste 10 minuten van de les wat je aan het lezen bent, en vraag leerlingen hetzelfde te doen. Heel simpel en geheel gratis.
LikeLike
Wat een leuke ideeën! Ik zou het prima vinden om te lezen voor zo’n lijst, maar gelukkig is het nu bij mij ook vrij gevarieerd. Zo moest ik aan het begin van het jaar boek een psychologisch boek lezen (mocht je zelf kiezen welk boek) en lees ik nu een mirakelspel van de Middeleeuwen (had ik keuze uit een aantal spelen). Heel erg heb ik het dus nog niet, maar misschien moet dat nog komen?
Ik begrijp alleen niet wat je precies bedoelt met het ebook. Luisterboeken zijn inderdaad aan te raden, want zo heb ik mijn eerste boek gelezen. Maar bij ons mochten e-books ook en het maakt toch vrij weinig uit? Ik zou als docent al blij zijn als er überhaupt werd gelezen!
LikeLike
Ebooks zijn minder goed dan papier. Als je een boek als ebook leest, onthou je het verhaal minder goed. Dat komt doordat je minder ankerpunten hebt tijdens het lezen, en doordat je hersenen teksten van scherm anders verwerken dan teksten van papier. Daar is onderzoek naar gedaan, oa door de Universiteit Utrecht. Luisterboeken worden op dezelfde manier in je hersenen verwerkt als papieren boeken, dat is onderzocht door Berkeley University.
LikeGeliked door 1 persoon
Wat interessant, dat wist ik allemaal niet! Heb ik nu wel een extra reden om naar de boekhandel/ bibliotheek te gaan 😉
LikeGeliked door 1 persoon
Leuke suggesties! Ga ik zeker wat mee doen in mijn klassen. 🙂
Ik wil wel graag opmerken dat jouw doelen van literatuuronderwijs niet helemaal lekker passen binnen de wettelijke eisen die er zijn. Dat is de spagaat waar veel docenten zich in bevinden. Natuurlijk wil ik als docent Nederlands het leesplezier van mijn leerlingen bevorderen, maar feit is wel dat er wettelijk de eis ligt om literatuur te lezen, die oorspronkelijk Nederlandstalig is. Daarmee wordt ook al veel van wat leerlingen aanspreekt, uitgesloten.
Toch doe ik altijd mijn best mijn leerlingen te helpen boeken te vinden die bij hen passen en hen aanspreken. Ik heb daarom ook best moeite met de generaliserende uitspraken in sommige reacties. Individuele ervaringen op een individuele school zeggen niets over ‘het literatuuronderwijs’ in het algemeen. Dat is namelijk zo divers als er scholen en/of docenten zijn! Ik ken bijvoorbeeld geen school waar leerlingen alle boeken voorgeschreven krijgen, en ook niet waar alle boeken klassikaal gelezen worden…… Daarmee zeg ik niet dat al dat onderwijs perfect is, zelfs niet dat mijn literatuuronderwijs perfect is, maar wel dat het heel makkelijk is om te generaliseren en te doen alsof docenten niet het beste met de leeservaringen van hun leerlingen voor hebben…
LikeLike
Ik ben redelijk op de hoogte van de wettelijke eisen. Feit is dat ik het niet eens ben met die eisen, en niet met wat er volgens die eisen als literatuur wordt neergezet. Waarom is ‘De Avonden’ van Gerard Reve (niveau 4) bijvoorbeeld beter dan ‘Een groene bloem’ van Floortje Zwigtman (niveau 3) of ‘De verborgen Universiteit’ van Natalie Koch (niet op de lijst voor 15+)?
Ik hoop dat je iets aan de suggesties hebt! Een aantal zijn inderdaad makkelijk in te passen in het gewone lesprogramma, daar heb ik het ook op bedacht. De oproep voor het verbreden van de definitie van literatuur en daarmee de grote aanpassingen in literatuuronderwijs zijn meer voor de beleidsmakers, waarvan ik hoop dat die ook ooit op mijn blog terecht komen.
LikeLike
Heel goed! Ik ben het ook voor een heel groot deel met je eens, hoor. 😉 Fijn dat je je ook op beleidsmakers richt, want veel docenten doen echt hun best er wat van te maken, binnen de gegeven kaders.
P.S. Ik raad de verborgen universiteit heel geregeld aan aan leerlingen, zeker als ze ‘beginnen’ in de bovenbouw. ☺️
LikeGeliked door 1 persoon
Super! En ja, volledig met je eens: docenten doen enorm hun best.
Mag ik voor de onderbouw trouwens Susin Nielsen aanraden? Canadees, dus vertaald (maar dat is Leven van een Loser ook, en die mag ook gelezen worden voor de lijst…). Ze weet hele serieuze onderwerpen op een hele goede manier te beschrijven: de ernst van het onderwerp wordt nooit uit het oog verloren, maar het wordt ook nergens zwaar. Daarnaast is de taal erg mooi (uitgeverij is Lemniscaat), waardoor het voor de wat moeilijk lezende leerlingen een goede combi is van fijn lezen en in aanraking komen met (de eerste stappen naar) literatuur).
Overigens: morgen start er hier een serie met allemaal boekentips om ‘gewoon te blijven lezen’ tijdens de zomer. ZomerLezen. Misschien is dat ook nog handig voor je leerlingen? 😉
LikeLike
Dank voor de tip! Ik geef geen les in de onderbouw, maar heb wel een boekenwurm thuis. Dus ik ga er eens naar kijken! ☺️
LikeLike