Er is iets wat me stoort, namelijk hoe psychische problemen (en de behandeling daarvan) soms worden neergezet in boeken. Je merkt dan gewoon dat de auteur geen greintje verstand heeft van dergelijke zaken. Denk bijvoorbeeld aan iemand die psychotisch zou zijn of waanbeelden zou hebben, maar wel nog twee complete gijzelingen uit kan denken, voorbereiden en bijna foutloos kan uitvoeren. Of dat er in een boek wordt gezegd dat iemand eens per jaar opgenomen wordt om ‘vertroeteld te worden’. Sorry, maar dat is zó ontzettend onrealistisch!

De realiteit

In de realiteit is het namelijk zo dat mensen enkel en alleen worden opgenomen als ze een gevaar zijn voor zichzelf en/of hun omgeving én als die dreiging niet op een andere manier kan worden afgewend dan door een (gedwongen) opname. In de realiteit is het ook zo dat mensen die waanideeën hebben of psychotisch zijn, weinig tot geen samenhangende gedachten of zinnen kunnen formuleren. Ze overzien vaak het doen van boodschappen, koken of stofzuigen al niet, en dan zou iemand met die problemen wel even een paar gijzelingen uit kunnen denken? Ongeloofwaardig, en ontzettend stigmatiserend.

Stigmatiserend? Ja. Want als je hulpverlening (waaronder opname valt) neerzet als ‘vertroeteld worden’, dan doe je alsof mensen in een soort gezellig kuuroord zitten. Ooit een psychiatrische kliniek van binnen gezien? Dat is geen gezellig kuuroord. Het zijn kale kamers (bed, kast, tafel, stoel, raam wat vaak niet open kan). Enkel plastic bekertjes om uit te drinken, want alle andere dingen kunnen kapot geslagen worden en daarna gebruikt worden als wapen tegen de hulpverleners of om zichzelf te verwonden/doden. Mensen zitten vaak gedwongen opgenomen, dus tegen hun wil. En ze krijgen dan ook tegen hun wil medicijnen toegediend en/of worden gesepareerd (lees: naar een kale ruimte gebracht, daar worden ze gedwongen om zich onder toezicht van de hulpverleners helemaal uit te kleden, doen ze dat niet dan doen de hulpverleners dat. Dwangmedicatie in de vorm van een spuit in je bil, en dan mag je onder een niet te scheuren deken wachten tot je rustig genoeg bent om weer terug te mogen naar de afdeling). Klinkt dat als vertroetelen?

Waar komt dat beeld vandaan?

Ik snap wel dat mensen die volledig buiten zorg-land staan, dat beeld een beetje hebben. Ten eerste laten instellingen zelden tot nooit zien hoe ze iemand separeren en/of dwangmedicatie toedienen. En als buitenstaander kun je dan, in combinatie met knutselen, puzzelen en samen gezellig koffie drinken inderdaad het beeld krijgen dat mensen vertroeteld worden. En ja, er wordt echt wel eens gelachen, zowel in opname als tijdens behandeling of begeleiding. Maar dat wil niet zeggen dat er geen ellende is of de opname/hulp zonder reden is.

Een tweede ding wat meespeelt is dat mensen met psychische problemen, zo lijkt het, veel gematst worden. Sneller een huurhuisje, een uitkering waardoor ze niet hoeven te werken, mensen die komen helpen met het huishouden… Klopt, dat is allemaal waar. Maar ondertussen weet jij niet welke dingen jij allemaal makkelijker ‘krijgt’ dan iemand met psychische problemen. Een baan. Een normaal salaris. Een hypotheek. Een levensverzekering. Een rijbewijs. Allemaal dingen die voor mensen zonder psychische problemen normaal zijn, maar voor mensen met psychische problemen een gigantisch ding. Maar dat zien veel mensen niet.

Ten derde is er helaas nog steeds een groot taboe op mentale gezondheid. En waar bepaalde aandoeningen langzaamaan geaccepteerd worden (autisme, ADHD, depressie, burn-out), zijn er ook aandoeningen waar nog altijd een enorm stigma op ligt. Denk bijvoorbeeld aan schizofrenie, psychoses en borderline. Juist boeken zouden hierin kunnen helpen, omdat je in een boek veel meer uit kunt leggen en op de achtergronden in kunt gaan dan in een documentaire of een film. Dan is het des te pijnlijker dat psychische problemen in boeken soms zo verkeerd neergezet worden.

Het kan ook op een goede manier

Natuurlijk en gelukkig zijn er steeds meer auteurs die wél onderzoek doen naar de problemen waar ze over schrijven, of die een boek schrijven uit eigen ervaring. Het kan dus ook op een goede manier, een manier die past bij de realiteit van psychische problemen. Dat vind ik een goede zaak, en ik zou het fijn vinden als meer auteurs onderzoek zouden doen naar dergelijke onderwerpen voor ze er een boek over schrijven. Autisme is meer dan Rainman, een depressie is meer dan een dipje en hulpverlening is echt niet te vergelijken met vertroeteld worden. Dus auteurs, alsjeblieft, doe je huiswerk. Ook al speelt het slechts een kleine rol in je verhaal, wat jij opschrijft over psychische problemen (en de behandeling) draagt bij aan de beeldvorming daarvan. Praat met iemand met die problematiek of met iemand uit het werkveld. Lees boeken van ervaringsdeskundigen. Bezoek de website van de patiëntenvereniging. Of lees de boeken van een van onderstaande auteurs, zij hebben ofwel ervaring ofwel hun huiswerk goed gedaan.

Boeken/auteurs die bijdragen aan een goede beeldvorming over psychische problemen

Paaz & Up van Myrthe van der Meer (over opname in een psychiatrische kliniek)
Milou van der Horst (heeft meerdere boeken geschreven over psychische aandoeningen)
Mijn moeder kookt soep van tafelpoten van Aefke ten Hagen (over bipolaire stoornis)
Lege kamers van Suzanne Koster (over psychoses)
Daglicht van Marion Pauw (over autisme)
In de ruimte is het stil van Nicole Panteleakos (over autisme en niet-verbaal zijn)