Als kind zag ik ze vaak: omnibussen. Een boek waarin meerdere delen van een serie gebundeld waren tot een dik boek. Je had ze van De Babysittersclub, De Olijke Tweeling, maar ook Vijfling-boeken van Agatha Christie, Baantjer-omnibussen en van Suske & Wiske… Tegenwoordig zie ik ze steeds minder vaak. Is de omnibus een uitstervende boekensoort?

De geschiedenis van de omnibus

Over de geschiedenis van de omnibus is weinig tot niets te vinden. Daarom moet ik mijn tekst hier baseren op mijn algemene kennis van de uitgeverswereld en van de boekenwereld.

Omnibussen waren/zijn bundels van meerdere boeken/verhalen in 1 kaft. Wat me opvalt is dat het vaak boeken betreft die niet zo dik zijn, en dat het om boeken gaat die al eerder als los boek zijn uitgegeven. Er twee doelgroepen voor de omnibus aan te wijzen: de mensen die graag boeken verzamelen (omnibussen hebben vaak een mooie, speciale kaft) en mensen die weliswaar graag en veel lezen, maar die bereid zijn om te wachten tot er een goedkopere editie uitkomt. Mensen die niet achter de hype aanlopen, maar echte trouwe fans zijn.

Om nog even terug te komen op het formaat van de boeken: ik heb de indruk dat ‘het gemiddelde boek’ vroeger (zeg eind vorige eeuw) wat dunner was dan tegenwoordig. Tegenwoordig zijn de boeken van Baantjer echt heel dun, vroeger behoorden ze waarschijnlijk tot de middenmoot. Als ik naar mijn kast kijk, dan denk ik dat ‘het gemiddelde boek’ nu zo’n 75 pagina’s per boek dikker is, met meer uitschieters naar boven dan naar beneden. Boeken van 500 pagina’s waren gewoon een stuk zeldzamer dan nu. En het is een stuk makkelijker om drie boeken van 225 pagina’s in een band te stoppen dan drie boeken van 300 pagina’s. Niet alleen omdat het formaat dan handzaam blijft (een boek van 900 pagina’s of meer neem je nou eenmaal niet zo snel mee in je handtas, rugzak of handbagage), maar ook omdat het gewicht dan beperkt blijft: een boek van 900 pagina’s is namelijk of heel zwaar, of moet gedrukt worden op flinterdun papier wil je het nog een beetje kunnen vasthouden.

En dat vasthouden en meenemen, dat is vaak wel van belang. Omnibussen zijn boeken die vaak rondom de zomer of de feestdagen uitkwamen: een mooi cadeautje, handig voor op vakantie of tijdens de lange donkere avonden. Een boek waar je de hele zomer/winter mee toe kan, dat idee.

Veranderend leesgedrag

Ik denk dat ook meespeelt dat lezen vroeger een tijdverdrijf was wat veel meer mensen ‘wel eens’ deden. ‘Een uurtje lezen’ was net zo’n normaal onderdeel van de dag/avond als ‘de afwas’ of ‘eten koken’. Tegenwoordig zie je dat de middenmoot bij het lezen min of meer weg is gevallen. Je hebt nu aan de ene kant mensen die nauwelijks tot niet lezen (en daardoor op vakantie genoeg hebben aan 1 boek), en aan de andere kant mensen die alles lezen wat los en vast zit (en die nemen het liefste 10 boeken mee van minimaal 400 pagina’s per boek). Voor die eerste doelgroep heeft een omnibus niet zo veel zin (tenzij ze hun hele jaarvoorraad aan boeken in 1 keer kopen/lenen/krijgen), voor de tweede doelgroep zou een omnibus in theorie handig zijn, maar in praktijk is het nogal onhandig dat je dan over minimaal 800-1000 pagina’s per omnibus praat.

De omnibus bediende dus (zo heb ik de indruk) vooral een soort tussencategorie lezers: lezers die best wel eens een uurtje willen lezen na het eten, of wachtend tot hun programma begint, of een half uurtje in bed, maar die de rest van de dag andere dingen te doen hebben. Die categorie lezers lijkt grotendeels te zijn verdwenen. Tel daarbij op dat met de opkomst van de ereader de noodzaak om meerdere boeken in een band te doen (zodat je lekker kan doorlezen) ook minder groot is (want ebooks kopen of lenen kan overal waar je internet hebt), en je begrijpt dat er steeds minder noodzaak is voor de omnibus.

Sterft de omnibus uit?

En hoewel ik het ergens snap, vind ik het ook jammer. Bij sommige boeken zou een omnibus echt een mooie oplossing kunnen zijn (bijvoorbeeld bij het tweeluik H@ck, of bij de trilogie Truth or Dance). Ja, ik begrijp dat een dergelijk dik boek voor sommige lezers wellicht demotiverend werkt, maar volgens mij is het nog steeds mogelijk om te zeggen ‘twee boeken in een band!’ of ‘alle drie de boeken bij elkaar!’. Dat zou zelfs een hele mooie marketingstunt kunnen zijn: boeken die je zo vastgrijpen dat je door wil lezen tot het einde. We kunnen ook YA novelles uitbrengen, zou dit dan geen mooie tegenhanger kunnen zijn? Maak er luxe edities van, met sprayed edges en een harde kaft, schrijf er limited edition op en breng ze uit rondom de feestdagen en de zomer.

De omnibus hoeft niet uit te sterven, we moeten de omnibus en de marketing daaromheen even aanpassen aan de huidige maatschappij.