Ik vind het sprookje van ‘De kleine Zeemeermin’ een ontzettend naar verhaal. Wie alleen de Disney-alles-komt-goed-versie kent, zal dat misschien verbazen. Maar het originele verhaal (waar ik op de een of andere manier eerder mee in aanraking ben gekomen dan de Disney-versie) was en is een verhaal waar ik erg verdrietig van word.

Het verhaal van De Kleine Zeemeermin

Het originele verhaal van Hans Christiaan Andersen gaat over een zeemeermin die op haar vijftiende verjaardag boven het wateroppervlak van de zee mag kijken. Dit is een rite de passage, die al haar oudere zussen al hebben gehad. De kleine zeemeermin is de jongste, en ze kijkt enorm uit naar haar grote moment.

Tijdens haar moment boven water ziet de kleine zeemeermin een prins op een schip en ze wordt meteen verliefd op hem. Dan steekt er een storm op, en het schip van de prins vergaat. De kleine zeemeermin weet de prins te redden en bij een tempel te brengen, waar ze hem bewusteloos achterlaat.

Terug in zee, thuis op de zeebodem, blijft de zeemeermin verlangen naar de prins, en ze ontwikkelt de wens om menselijk te worden, inclusief een ziel die voortleeft na de dood, in plaats van zeeschuim te worden na haar dood (zoals gebruikelijk bij de meermensen).

De kleine zeemeermin gaat, ten einde raad, naar de zeeheks. De zeeheks geeft de zeemeermin een toverdrank waardoor ze benen krijgt. Maar de zeeheks wil iets in ruil: de tong van de zeemeermin, en daarmee haar stem. De enige manier waarop de zeemeermin een ziel kan krijgen is door te zorgen dat de prins van haar houdt en met haar trouwt. Gebeurt dat niet, dan zal ze zeeschuim worden. Bij het drinken van de toverdrank heeft de kleine zeemeermin het gevoel dat er een zwaard door haar heen gaat, en iedere stap op het land voelt alsof ze over scherpe messen loopt.

Al snel nadat ze de toverdrank heeft gedronken en op het land is aangekomen, komt ze de prins tegen. De prins vindt haar manier van bewegen heel elegant en haar uiterlijk heel mooi, maar zij kan niet met hem praten, en mede daardoor houdt de prins niet van haar als van een partner, maar zoals je van een klein of ernstig gehandicapt kind houdt.

De prins gaat op zoek naar een bruid, en hij vindt de vrouw van zijn dromen in een van de buurrijken. De dochter van de koning van dat rijk vond de prins op het strand waar de zeemeermin de prins achterliet. De prins wordt smoorverliefd op de dochter van de koning, en kondigt al snel de bruiloft aan.

Naarmate de bruiloft dichterbij komt, wordt de kleine zeemeermin steeds wanhopiger. Als de prins trouwt met iemand anders, zal zij sterven en tot zeeschuim worden. Haar zussen weten raad: ze zijn naar de zeeheks geweest en hebben van haar een mes gekregen. Als ze daarmee de prins vermoord, kan ze terug naar huis. De zussen hebben hun mooie lange haren opgeofferd voor dit mes, om zo het leven van hun zusje te redden.

De zeemeermin kan het niet over haar hart verkrijgen om de prins vermoorden. Ze kan hem ook niet vertellen wie ze werkelijk is, noch kan ze met haar zussen praten. In plaats van de prins te vermoorden, kiest ze ervoor om zelfmoord te plegen en zo een einde te maken aan haar lijden.

Ze wordt echter geen zeeschuim, maar een dochter van de lucht. Over driehonderd jaar kan ze alsnog een ziel krijgen en in de hemel komen. Maar voor ieder lief kind dat ze tegenkomt, mag ze een jaar van haar lot aftrekken. Voor ieder stout kind moet ze een dag optellen bij het aantal jaren. Zo heeft ze toch nog een kans om, samen met de ziel van de prins, in de hemel te komen.

Waarom ik dit zo’n naar sprookje vind

De vaste lezers van mijn blog weten dat ik autistisch ben. Dat is iets wat ik inmiddels prima geaccepteerd, al zijn er nog steeds dingen waar ik verdrietig van kan worden. Een van de dingen die me nog steeds flink kunnen raken is dat alle ‘normale’ dingen voor mij nooit normaal zullen zijn. Dingen die veel mensen zonder ASS probleemloos kunnen of begrijpen, zijn voor mij ontzettend ingewikkeld. Wat dan bijvoorbeeld? Zorgen dat andere mensen mij begrijpen, en niet wat ik zeg anders interpreteren omdat zij uitgaan van hun referentiekader. Met name op cruciale momenten (bijvoorbeeld als ik in paniek ben of in een heel stressvolle situatie zit) gaat dit vaak mis. Daarna heb ik mentaal dezelfde pijnen die de zeemeermin ervaart, en ook dat krijg ik vaak niet (goed) uitgelegd. Ik moet echt de mazzel hebben dat mensen mij ofwel kennen ofwel luisteren naar wat (andere) professionals zeggen over mij, anders gaat het gigantisch mis.

Een ander aspect wat het zo naar maakt is dat de zeemeermin niet thuishoort in de mensenwereld, maar niet terug kan naar haar eigen wereld (waar ze dus wel thuishoort). Ik leg ‘autisme hebben’ wel eens uit als ‘maak jezelf verstaanbaar in Afrika of Azië, zonder dat je de taal spreekt, de regels kent of over wat voor hulpmiddel dan ook beschikt’. Dat is misschien leuk zolang het allemaal goed gaat, maar zodra je om hulp moet vragen, iets moet regelen of zelfs maar naar een specifieke plek moet zien te komen, kom je niet ver met je handen-en-voeten-taal. Dan is het al heel snel niet leuk meer. Zo voelt autisme hebben vaak in communicatie met anderen. En als je dat dus je hele leven voelt, dan snap je wellicht waarom je dat aspect liever niet terugziet in sprookjes. Zeker niet als die eindigen met de zelfmoord van degene die zich anders voelt/die anders is.

Het sprookje van de kleine zeemeermin stipt dus een tweetal pijnlijke aspecten aan van het leven met autisme. Inmiddels kan ik dat voor mezelf verklaren, maar dat kon ik heel lang niet. Het wisselt ook een beetje welke versie van het verhaal te horen krijgt, aangezien het verhaal al talloze malen is bewerkt. Ik weet dat ik ooit huilend een toneelrepetitie ben uitgelopen, omdat we een script lazen van een bewerking van de kleine zeemeermin. Dat was mijn eerste realisatie waar dat sprookje voor mij over ging, en ik vond dat heel pijnlijk. De confrontatie met de emoties die ik probeerde te onderdrukken was best heftig. Ik had mijn diagnose toen nog niet zo lang, en dit was de eerste keer sinds mijn diagnose dat ik ten volle besefte wat die diagnose voor mij inhield.

NB: ik weet dat Andersen deze interpretatie geenszins bedoeld heeft. Hij schreef het verhaal nadat hij was gedumpt door zijn vriendinnetje, zo zegt men. Het sprookje zou zijn manier zijn geweest om zijn liefdesverdriet te verwerken.