Fantasy. Het is een genre waar mensen vaak een beetje op neerkijken. Want ‘te makkelijk’, ‘niet literair genoeg’ en ‘staat bol van de deus ex machina’. O, en vergeet ‘voor nerds’ en ‘niet vrouwvriendelijk’ niet. Vandaag wil ik een lans breken voor fantasy, want ik vind dat het neerkijken op dit genre vaak onterecht is.

(Let op: deze blogpost bevat kleine spoilers van sommige fantasyboeken en -series)

Gelaagde personages

De meeste fantasyboeken hebben gelaagde personages. Slechte mensen zijn zelden alleen maar slecht (oké, uitzonderingen daargelaten), goede personages zijn vaak niet alleen maar goed. En juist de ‘slechte’ personages zijn vaak complexe karakters die een interessante strijd moeten leveren. Denk aan Draco uit Harry Potter, die moet bedenken of hij zich daadwerkelijk bij Voldemort wil aansluiten of niet, maar tegelijkertijd al gedwongen is om zich aan te sluiten. Wil hij echt slecht zijn en moorden, of wil hij voor zichzelf kiezen? Of Manon uit De Glazen Troon, die erachter moet komen of ze wel of niet een echte heks wil zijn, net als haar grootmoeder. Dorian (ook uit De Glazen Troon), die zijn magie moet aanvaarden in een wereld waarin magie verboden is of Alexa uit De Verborgen Universiteit, die de erfenis van haar vader moet zien te accepteren.

Fantasy draait vaak om personages met een behoorlijk achtergrondverhaal, dat soms wel, soms gedeeltelijk en soms niet verteld wordt. Maar de auteur is altijd bekend met de achtergrond van deze personages, en dat maakt dat een personage zelden tot nooit ‘out of character’ handelt. Alles komt ergens vandaan en alles heeft een reden. Door de enorme achtergrondverhalen en de grote karakterontwikkelingen zijn fantasypersonages juist heel interessant om literair te analyseren (bijvoorbeeld als Bildungsroman of Coming of Age-verhaal), ware het niet dat de literatuurwetenschap fantasy niet onder de literatuur schaart.

Strijd tussen goed en kwaad

Veel fantasy gaat over de strijd tussen goed en kwaad, en het bijzondere is dat ‘het kwaad’ niet altijd slecht blijkt te zijn, en ‘het goede’ niet altijd goed. Vaak krijgen beide partijen de nodige nuance mee, waardoor je na gaat denken over wie er nou echt ‘de slechterik’ is, en wat ‘de slechterik’ nou zo slecht maakt. Er zijn bijvoorbeeld mensen die Omber/Umbridge uit Harry Potter een grotere slechterik vinden dan Voldemort. Voldemort is immers verwekt onder de invloed van een liefdesdrank en kan daardoor zelf geen liefde, sympathie of mededogen voelen. Terwijl Omber/Umbridge dat wel kan, maar de bewuste keuze maakt om dat niet te doen.

Goed en kwaad is vaak niet zwart-wit, en dat is iets wat in fantasy vaak heel duidelijk naar voren komt. Daarnaast ook het feit dat je prima strijd kunt voeren, maar dat niemand ongeschonden uit die strijd komt, ook de goeden niet. Er zijn altijd verwondingen, littekens en doden, voor beide partijen. Fantasy nodigt je vaak uit om naar de verschillende kanten van een conflict te kijken, gewoon door te vertellen over wat er aan ‘de slechte kant’ gebeurt en hoe ‘de slechte kant’ handelt en denkt. Wat beweegt hen, waarom zijn zij zo overtuigd van hun gelijk? Hebben ze gelijk, of heeft ‘de goede kant’ gelijk? Waar ligt de waarheid? Dat zijn onderwerpen waar fantasy vaak over gaat.

Aanvaarden van het lot/jouw rol in deze wereld

In veel fantasy moeten er offers gebracht worden om het ultieme doel te bereiken. Om dat te kunnen doen, moet het personage vaak een deel van zichzelf accepteren dat ze liever niet onder ogen zien. Soms is dat iets waar ze mee geboren zijn, soms is dat iets wat anderen voor hen besloten hebben. Maar in alle gevallen moet het personage door een stuk persoonlijke strijd om daar sterker uit te komen, zodat ze bewapend zijn met innerlijke kracht om zo de strijd tussen de slechterik en henzelf te kunnen winnen.

Zonder wrijving geen glans, dat is iets wat vaak doorklinkt in fantasy. Zonder innerlijke pijn geen acceptatie, zonder acceptatie geen winst, zonder winst geen vrede, zonder vrede geen rust. Fantasy kan hierdoor een grote steun zijn voor mensen die zelf ook iets moeilijks meemaken.

Daarnaast is het ook zo dat fantasy behoorlijk inclusief is: buitenbeentjes worden geaccepteerd, en in high fantasy wordt vaak het woord ‘metgezel’ gebruikt voor de levenspartner, diegene voor wie je bestemd bent, de ware. En hier komt de twist: geslacht maakt daarbij niet uit. Daarnaast hebben de buitenbeentjes vaak bijzondere gaven of krachten die een waardevolle aanvulling zijn op de bestaande groep. Anders zijn, op welke manier dan ook, is normaal of zelfs waardevol, niet een reden om je buiten te sluiten.

Vrouwen zijn net zo sterk als mannen (zo niet sterker)

Het fijne aan magie is dat het niet uitmaakt of je man of vrouw bent. Magie is anders dan fysieke kracht, en in de meeste moderne fantasy zie je dat vrouwen even sterk zijn als mannen, en vaak zelfs sterker. Dat maakt moderne fantasy behoorlijk feministisch: als vrouwen evenveel als mannen kunnen, of mogelijk zelfs meer, dan is er geen reden meer om vrouwen neer te zetten als ‘het zwakke geslacht’. Je ziet het ook terugkomen in de beschrijvingen van de kleding: die is voor mannen en vrouwen vaak gelijk. Geweld tegen vrouwen, uithuwelijking en vrouwenonderdrukking is iets wat afgekeurd wordt of zelfs verboden is, en waar de daders vaak zelfs flink voor gestraft worden. Een vrouw hoeft geen rok meer te dragen om een vrouw te zijn en een vrouw aantasten in haar eerbaarheid is een halsmisdaad. Vrouwen kunnen net zo goed vechten en overleven als mannen, en hebben steeds vaker een voordeel omdat ze zich niet laten leiden door hun instinctieve driften, maar logica gebruiken waar het de mannen rood voor de ogen wordt. In feite worden alle bekende vooroordelen die vaak gebruikt worden om vrouwen te onderdrukken op speelse wijze gebruikt om mannen duidelijk te maken dat vrouwen net zo sterk zijn als zij.

Conclusie

Veel fantasy bevat, door de thema’s waar ze over gaan (goed vs kwaad, het aanvaarden van iets moeilijks in jezelf, zonder wrijving geen glans, vrouwen zijn sterke wezens die je niet moet onderdrukken en buitenbeentjes brengen waardevolle eigenschappen met zich mee) vaak de nodige levenslessen. De personages maken vaak een ontwikkeling door, wat het zeer geschikt maakt als Bildungsromans en Coming of Age-verhaal. Iedereen kan zich herkennen in een personage wat iets moeilijks moet overwinnen, moet leren dealen met een positie waar hij/zij/hen in geduwd is zonder dat je daarvoor gekozen hebt of het leren accepteren van je volledige zelf, van wie je bent. Dat maakt dit een interessant genre wat veel te vaak onderschat wordt, omdat er magie in zit of omdat het genre zich niet altijd houdt aan de ‘regels’ van de literatuur. Fantasy is een genre waar je je in kunt herkennen zonder dat het te dichtbij komt, en fantasylezers zijn over het algemeen lezers die flink kunnen doorzetten (de meeste fantasyboeken voor 15+/volwassenen beginnen bij 400 pagina’s) en kunnen wachten (series van minstens zeven delen die per deel verschijnen).

Onderschat fantasy en de fantasylezer niet. Het is een genre met enorm veel diepgang, met personages waar je je in kunt herkennen/kan verliezen en de lezers hebben vaak meer doorzettingsvermogen en geduld dan je op voorhand zou verwachten.