Er is iets wat me opvalt aan de boeken die ‘men’ geschikt acht voor het lezen voor de lijst, namelijk dat de meeste boeken die op de lijst staan niet als eerste doelgroep ‘jongeren’ hebben. Op de boeken voor 12-15 staan veel boeken die onder de YA (lees: 15+) vallen. En ja, ik snap dat men hierbij probeert te voldoen aan de doelen voor het lezen voor de lijst, maar ik vraag me bij sommige boeken wel af of jongeren wel toe zijn aan de thema’s in die boeken of de manier waarop die thema’s beschreven worden. Het is doorgaans niet voor niets dat we deze boeken in een andere leeftijdscategorie plaatsen.

Einddoelen voor het lezen voor de lijst

Laten we eerst nog eens kijken naar de einddoelen van lezen voor de lijst.

Het einddoel voor leerlingen van het VMBO en leerlingen van de onderbouw Havo en VWO is als volgt: verkennend of ontdekkend kunnen lezen (oftewel: je leren verplaatsen in personages die een beetje anders zijn dan jij om zo je blik op de wereld wat te verruimen) en kennis over jezelf en je eigen leefwereld vergroten. Dit komt overeen met boeken die op niveau 2 zijn ingeschaald op de lijst voor 12-15 jaar.

Het einddoel voor Havisten aan het einde van hun schoolcarrière is als volgt: reflecterend leren lezen (oftewel: bedenken of je het eens bent met een personage/een personage kan begrijpen in de keuzes die hij/zij/hen maakt), de ‘horizon verbreden’ (lees: er is meer dan dystopische boeken) en interesse ontwikkelen in verteltechniek (ook wel bekend als ‘he dit boek is niet op een standaard manier opgebouwd… heel…. interessant!’). Dit komt overeen met niveau 3 op de 15-18 lijst.

Het einddoel voor leerlingen van het VWO is nog een stapje verder: interpreterend lezen (oftewel: je kunt zien welke hints en verwijzingen de auteur in de tekst stopt), esthetisch leren lezen (ook wel bekend als: je leert de mooie taal steeds meer waarderen) en interne verbanden kunnen leggen (oftewel: je kunt in de tekst aanwijzen hoe bepaalde delen van het verhaal met elkaar samenhangen). Dit zijn de doelen voor niveau 4 op de lijst voor leerlingen tussen de 15 en de 18 jaar.

Mijn aarzelingen bij een aantal boeken op niveau 2-lijst (12-15 jaar)

Dat zijn dus de doelen. Laten we nu eens kijken welke boeken daar bij passen. Hou hierbij in je achterhoofd dat de kans groot is dat, zeker in Havo en VWO-klassen, leerlingen worden aangemoedigd om een hoger niveau te lezen dan het einddoel voor de derde klas (wat op mij een beetje overkomt als leerlingen aanmoedigen om wiskundesommen te maken over stof die ze nog niet gehad hebben, maar dat terzijde). In deze blogpost focus ik even op de 12-15-lijst.

Als ik naar de thema’s van de boeken op de niveau 2-lijst kijk, dan zitten er alleen al op basis daarvan de nodige dingen bij die ik niet zou aanraden voor leerlingen in de onderbouw. Kindsoldaten (Als de olifanten vechten van Dirk Bracke), of incest tussen broer en zus (Ik en mijn broer van Katarina von Bredow). Rivaliserende drugsbendes met dito geweld en soms ook zwangerschappen (Iedereen krijgt klappen van Khalid Boudou, Smiley van Lotte Boot) lijkt me ook niet echt een thema voor deze leeftijdsgroep, net zo min als grooming en seksuele handelingen moeten verrichten voor de webcam (Chatroom van Helen Vreeswijk). Ook uit wraak iemand willen vermoorden (67 seconden van Jason Reynolds en Oog om Oog van Buddy Tegenbosch) vind ik persoonlijk geen passend thema voor deze leeftijdsgroep. We praten over boeken die ook door 12/13/14-jarigen gelezen worden, vaak in opdracht voor school maar zonder al te veel begeleiding (ja je moet er een verslag over schrijven of een presentatie over maken, maar er is weinig ruimte voor begeleide confrontatie of om te praten over wat dit verhaal met je doet).

Dan hebben we nog een categorie boeken: die waarbij het thema op zich wel passend kan zijn, maar waarbij ik de manier waarop niet per se passend vind voor bijvoorbeeld leerlingen van 12 a 13 jaar. Om een paar voorbeelden te noemen: in 54 minuten van Marieke Nijkamp komt een schoolshooting voor. Dat is op zich al een thema wat op het randje zit, laat staan als er (spoiler alert) personages met wie je meeleest (dit boek bestaat uit meerdere vertellers, allemaal vanuit de ik-vorm) overlijden bij die schoolshooting. Een ander thema waar ik mijn vraagtegens bij zet is Een van Sarah Crossan. Dit boek gaat over een Siamese tweeling die uiteindelijk (opnieuw: spoiler alert) voor de verschrikkelijke keuze komt te staan of ze een van de twee willen laten leven of allebei willen sterven, en als er iemand blijft leven: wie van de twee is dat dan?

De derde categorie boeken waar ik mijn vraagtekens bij zet zijn de dystopische boeken (onder andere De Hongerspelen, De Labyrintrenner, De Test, Matched en Touching Julliette). Ik snap dat het aantrekkelijk is om deze boeken op de lijst te zetten, want de meeste van deze boeken lezen makkelijk weg en bevatten tegelijkertijd best wel een flink verhaal. Het probleem wat ik heb met deze boeken is dat in de meeste van deze boeken tieners een pion zijn in het politieke schaakspel van de volwassen leiders van het land (waardoor ze vaak worden ingezet als wapen zonder dat ze zelf snappen wat het effect van hun acties is). Daarnaast heb ik moeite met het aspect dat tieners worden uitgenodigd, aangemoedigd of zelfs wordt opgedragen om elkaar uit te schakelen, vaak door middel van moord en doodslag.

Als we ze zouden verfilmen…

Voor bijna alle boeken die ik hierboven noem geldt dat als je ze in je eigen tijd zou lezen, ze onder de boeken voor 15+ vallen. Als we de boeken letterlijk zouden verfilmen (niet de opgepoetste Hollywood-versie die van sommige van deze boeken gemaakt is) zouden dat in veel gevallen films voor boven de 16 zijn, vanwege het geweld en de angstaanjagende beelden/ideeën. Kan iemand me uitleggen waarom we tieners die vaak een paar jaar jonger zijn dan 15/16/17 aanmoedigen om deze boeken te lezen?