De leesvaardigheid onder jongeren gaat steeds verder achteruit, en aangezien men in Amerika zelfs Sesamstraat probeert te verbieden (want stel je voor dat kinderen leren lezen…) lijkt het me goed om eens een tegengeluid te laten horen. Vandaag dus een blogpost over boekenliefde, over hoe je kinderen, jongeren en volwassenen lezers maakt, en hoe je zelf een boekenwurm wordt. Boeken kunnen de wereld redden. Lezers worden (kritische) denkers, en laten we eerlijk zijn: we hebben kritische denkers nodig. Dus: maak de wereld weer een fijne plek, pak een boek!

Maak lezen leuk

Oké, het is dus van groot belang dat we met zijn allen gaan lezen. Maar als je lezen niet leuk vindt, wat moet je dan?

Ik zou zeggen: maak het leuk! Zorg dat lezen niet een moetje wordt, maar iets gezelligs. Moeten de kinderen van school iedere dag een half uurtje lezen? Maak hier gezinstijd van. Na het eten bijvoorbeeld. Ieder gezinslid legt de telefoon en tablet weg (tenzij een kind (nog) niet goed genoeg kan lezen voor een leesboek, dan mag die een luisterboek luisteren met een device, maar niet iets anders doen dan een luisterboek!), gaat in de huiskamer zitten (of in de tuin) en iedereen gaat een half uurtje lezen, al dan niet met een kop koffie/thee/glas water/limonade/fris erbij. Na dat half uurtje kan iedereen die dat wil iets vertellen over het boek wat diegene gelezen heeft.

Nog een manier om het leuk te maken: maak er een wedstrijdje van. Kinderen tegen de ouders, of jullie als gezin samen tegen de tijd. Als de kinderen in een periode meer boeken lezen dan de ouders, mogen zij een dag lang bepalen wat jullie gaan doen. Of, als jullie als gezin tegen de tijd lezen, dan kun je bijvoorbeeld afspreken dat als jullie voor ‘datum x’ (ik noem maar wat, de zomervakantie) zoveel boeken hebben gelezen, gaan jullie in de vakantie een dagje uit/een keer uit eten/mag iedereen een cadeautje uitzoeken/een ijsje eten/een nachtje in de tuin kamperen… Uiteraard maak je er iets van wat jullie vast ook wel gedaan zouden hebben zonder die boeken te lezen, maar het idee dat jullie samen naar een beloning toewerken is heel motiverend (en aangezien kinderen en jongeren het nu nog niet van hun intrinsieke motivatie voor lezen moeten hebben, trekken we even de externe motivatie erbij).

Een derde manier om lezen leuk te maken: lees voor. En ja, dat kan ook bij oudere kinderen en jongeren. Je kunt bijvoorbeeld een boek voorlezen wat je kind/kinderen ook zelf kunnen lezen, maar niet snel zullen oppakken. Jij als ouder/verzorger leest een paar hoofdstukken voor, en als het spannend wordt laat je ze kiezen: willen ze zelf verder lezen (en er dus lekker snel achter komen hoe het boek verder gaat) of willen ze dat jij blijft voorlezen (waarmee ze minder snel erachter komen, maar wel gezellig voorgelezen worden). Een andere optie is een boek voorlezen wat ze nog net niet zelf kunnen lezen, maar je wel goed kan voorlezen. Dus wat qua leesniveau net te hoog gegrepen is, maar wat ze qua emoties en spanning goed kunnen handelen. Op die manier laat je zien dat oefenen met lezen beloond wordt met leuke(re) verhalen, zeker als je voorleest na dat halfuurtje zelf lezen.

Maak lezen toegankelijk

Als je kinderen en jongeren aan het lezen wil krijgen, is het handig om lezen toegankelijk te maken. Dat kun je op verschillende manieren doen.

Een van de dingen die lezen toegankelijk maakt, is zorgen dat er boeken in huis zijn. En ja, ik weet dat boeken duur zijn, maar ik zei niet dat je boeken moest gaan kopen. Of dat je honderden euro’s moet gaan spenderen aan boeken. Er zijn verschillende manieren om boeken op een betaalbare manier te verkrijgen. Ten eerste is daar bijvoorbeeld de bibliotheek, waar iedereen tot 18 jaar gratis lid van kan worden en mensen met een minimuminkomen vaak voor een gereduceerd tarief lid kunnen worden (en ik gooi het er nog maar eens in voor de Vlaamse lezers: een abonnement op de bieb in Nederland is minstens 50-60 euro, dus ja, dat is nodig). Ook kun je gebruik maken van minibiebs, tweedehands boeken kopen of budget-boeken kopen. Je kunt soms zelfs gratis boeken afhalen bij mensen. Met andere woorden: zorgen dat er boeken in huis zijn kan ook als je geldzorgen hebt.

Een andere manier om lezen toegankelijk te maken is zorgen dat het leesvoer aansluit bij de boekenwurmen-in-wording. En ja, dat kan betekenen dat je dus strips, manga en graphic novels in huis moet halen. Het kan betekenen dat je alles behalve ‘verantwoorde (jeugd)literatuur’ in huis moet halen. Maar nieuwsflash: lezen is lezen. Ook als dat geen literatuur is.

Het kan ontzettend demotiverend zijn om boeken te lezen die niet aansluiten bij jouw belevingswereld. Ik weet hier zelf iets vanaf, omdat ik dyslectisch ben en dus een flinke poos qua leesniveau achter liep op mijn sociaal-emotionele belevingswereld. Dat is overigens ook een kloof die ik op mijn werk (de schoolbieb van een VSO ZML) vaak zie, waardoor leerlingen lezen niet leuk vinden. Daarnaast kan ik me goed voorstellen dat als je je niet herkent in de personages, je het ook niet leuk vindt om over ze te lezen. Voor dat laatste is de oplossing simpel: ga op zoek naar boeken met personages waar de boekenwurmen-in-spe zich in kunnen herkennen. Bij dat eerste is de oplossing ook simpel: luisterboeken. Biedt luisterboeken aan, of meeleesboeken. Beiden zijn via een app van de bieb te leen. Luisteren heeft in de hersenen hetzelfde effect als lezen. Ik zou zeggen: doe 50/50 als iemand nog probeert om te leren lezen, en doe gewoon luisterboeken als je weet dat iemand niet kan lezen. Scheelt veel frustratie.

Ieder boek telt

En tot slot: ieder boek telt. Ja, ook de strips, de graphic novels en de flutromannetjes. Ook de pulp. Ook de luisterboeken. Ook dat boek wat je voor de tigmiljoenste keer leest. Ook dat kinderboek dat jij als volwassene leest. Ook die bundel met korte verhalen. Alle boeken tellen mee. Als boekenwurm in wording zijn namelijk twee dingen belangrijk: lezen leuk gaan vinden en lees-kilometers maken. Dus: ieder boek telt.

Bronnen bij deze blogpost
Leesvaardigheid 15-jarigen verder achteruit gegaan: https://nos.nl/artikel/2500415-leesvaardigheid-nederlandse-15-jarigen-verder-achteruitgegaan
Remedie voor gebrekkige leesvaardigheid basisscholen: lezen, lezen, lezen: https://nos.nl/nieuwsuur/artikel/2349498-remedie-voor-gebrekkige-leesvaardigheid-basisscholen-lezen-lezen-lezen
‘Is Elmo Now Or Has He Ever Been A Member Of The Communist Party?’: Garcia Mocks GOP Attacks On PBS: https://www.youtube.com/watch?v=9ckFSje3AqA
De strijd van de bieb om de puber die niet lezen wil: https://nos.nl/nieuwsuur/artikel/2322537-de-strijd-van-de-bieb-om-de-puber-die-niet-lezen-wil
A map of the brain can tell what you’re reading about: https://news.berkeley.edu/2019/08/19/readingbrainmap/