De afgelopen weken was er wat ophef in boekenland, en met name in boek-influcencer-land. Een boekflucencer bood een boek dat diegene als vooruitlees-exemplaar (advanced reader copy)/recensie-exemplaar had gekregen ergens online aan. Voor een hogere prijs dan de normale verkoopprijs. Je snapt, boekfluencerland was boos. Daarom: laten we er vandaag eens induiken. Wat is het verschil tussen een recensie-exemplaar en een vooruitlees-exemplaar? En mag je een boek wat je gratis hebt gekregen verkopen?

Voor de duidelijkheid: nee, we gaan niet de boekfluencer in kwestie benoemen, en ik wil ook niet dat mensen diegene lastig gaan vallen. Volgens mij is er al genoeg haat over deze persoon uitgestort, en is het nu tijd om te leren van deze situatie. Voor iedereen.

Wat is het verschil tussen een recensie-exemplaar en een vooruitlees-exemplaar?

Er zijn twee belangrijke verschillen en een kleiner verschil tussen recensie-exemplaren en vooruitlees-exemplaren. Het eerste belangrijke verschil is de doelgroep: een recensie-exemplaar kan alleen worden aangevraagd door journalisten, recensenten, bloggers en boekflucencers. Vaak moet je er een bepaald bereik voor hebben of bij een bepaalde krant/tijdschrift/tv-programma werken om hiervoor in aanmerking te komen. Laten we het erop hebben dat het buurtblaadje of de blogger die alleen gevolgd wordt door de tante en de buurvrouw niet in aanmerking komt voor een recensie-exemplaar. Je moet een recensie-exemplaar aanvragen en daarbij laten zien wat je bereik is en/of bewijzen dat je werkzaam bent voor het medium. Een vooruitlees-exemplaar wordt naar een bredere doelgroep gestuurd, en soms ook meer op de bonnefooi: je bereik maakt minder uit, als je content maar past bij de doelgroep die de uitgeverij wil aanspreken. Tegenover een recensie-exemplaar staat min of meer de onuitgesproken afspraak dat je in ruil voor dat boek een recensie schrijft, waarbij een vooruitlees-exemplaar niet die verplichting heeft: aandacht voor het boek, ook als dat een mooi gestileerde foto is, is het belangrijkste.

Een tweede verschil is de timing: recensie-exemplaren worden vaak rond of na de presentatie/het uitkomen van het boek verstuurd, en is in feite het boek zoals je dat ook in de winkel kunt kopen. Een vooruitlees-exemplaar wordt (royaal) voor het uitkomen van het boek verstuurd, en kan ook nog een aantal redactionele fouten bevatten of niet de beste versie van de cover hebben. Daarnaast staat er vaak op de cover dat het niet voor verkoop bestemd is, of wordt er op een andere manier aangegeven dat dit niet de officiële versie is zoals je die te zijner tijds in de winkel kunt kopen.

Het kleinere verschil (maar aangezien het in deze discussie naar mijn mening wel ter zake doet vind ik dat ik het moet noemen) is de manier van benaderen. Bij een recensie-exemplaar zet, zeker voor een eerste exemplaar, de blogger/boekfluencer/redactie de eerste stap, waarna de uitgeverij op basis van je geloofsbrieven beoordeelt of je in aanmerking komt voor een exemplaar. Bij een vooruitlees-exemplaar zet de auteur of de uitgever de eerste stap, en benaderen zij de blogger/boekfluencer/recensent.

De rel

Goed, nu we deze context hebben is het goed om eens te kijken naar de discussie.

Iemand had een exemplaar van een boek ontvangen, gratis. Waarschijnlijk een vooruitlees-exemplaar, want op de cover stond dat het niet bestemd was voor verkoop en er stond geen prijs op de kaft. Sterker nog, op de kaft stond dat het niet voor ‘resale’ is. Al deze dingen samen maken dat ik denk dat dit een vooruitlees-exemplaar is.

Het ging ook om een boek uit een populaire serie, een serie waar veel boekflucencers in zowel Nederland als daarbuiten graag een gratis boek van ontvangen. Deels omdat gratis boeken krijgen een soort eredingetje is in boekfluencerland, zeker onder Nederlandse boekfluencers, maar ook omdat de serie populair is en posten over populaire boeken maakt dat het algoritme jou weer hoger plaatst en je dus weer makkelijker in aanmerking komt voor meer gratis boeken.

En deze boekfluencer bood dit boek te koop aan. Een populair boek, een boek wat veel mensen graag willen lezen, en een boek waarop stond dat het niet voor ‘resale’ was. En niet alleen dat, maar het boek was ook bijna twee keer zo duur dan dat het in de winkel zou zijn. En deze twee laatste dingen waren de olie op het vuur: de boekfluencer-wereld werd collectief boos, want hoe durfde deze persoon dit boek zo duur te verkopen, terwijl het boek voor diegene gratis was geweest en er expliciet op de kaft stond dat het niet voor herverkoop was???

Wie wordt er onrecht aangedaan?

En dat brengt ons bij een van de twee kernvragen in deze discussie: mag je een boek wat je gratis hebt gekregen verkopen? En als je dat doet, mag je dan inspelen op vraag en aanbod (en dus meer vragen dan de nieuwprijs) of is de nieuwprijs de maximale prijs die je mag vragen voor dit boek?

Heel eerlijk: ik vind dat er geen bezwaar zit op het verkopen of weggeven van het fysieke boek. Het boek is namelijk in feite een betaling voor de promotie die een boekfluencer maakt voor het boek. En laten we eerlijk zijn: een boek in ruil voor een aantal uur werk is geen heel hoog salaris. Mijn werkgever heeft ook geen inspraak in waar ik mijn salaris aan uitgeef, en ik vind dat als mijn werkgever niet mag beslissen waar ik mijn salaris aan uitgeef, de uitgeverij ook niet mag klagen over wat een boekfluencer met het boek doet na het voldoen van het contract (lees: de promotie maken).

Ik heb wel een bezwaar tegen het verkopen voor een hogere prijs dan de nieuwprijs. Dit is niet zo zeer naar de influencer in kwestie, maar een bezwaar wat ik sowieso heb tegen prijzen voor gewilde items die drie tot tien keer over de kop gaan: ik vind het een vorm van diefstal. Het is een beetje zoals tickets voor een gewilde voorstelling kopen en dan voor het driedubbele verkopen. Dat is ook niet netjes, zeker omdat zowel de theatervoorstellingen als de boekenprijs in Nederland wettelijk gereguleerd is. Niemand wordt er beter van, behalve de verkoper, vaak over de rug van zowel de koper als de auteur/maker.

Een tweede kernvraag in de discussie is denk ik vooral: mag je de kans die je krijgt met een vooruitlees-exemplaar, een kans die laat zien dat jouw content aansluit bij de doelgroep die de uitgever wil aanspreken en die je veel bereik op kan leveren (waar nog meer kansen uit voortvloeien die nog meer bereik genereren, die nog meer kansen opleveren enzovoort) en waar veel boekfluencers misschien nog geen moord, maar wel een misdaad tegen de boekheid voor over zouden hebben zo behandelen?

En dit is denk ik waarom men zo boos is: iemand heeft een kans gekregen die zij zelf ook graag hadden willen hebben, en diegene gaat niet met de kans om zoals zij zelf zouden doen. Eigenlijk vinden ze dat die influencer die kans niet had mogen krijgen, als diegene er zo ‘ondankbaar’ mee omgaat. En misschien vinden ze stiekem wel dat zij die kans hadden moeten krijgen, in plaats van die influencer.

Want denk er eens goed over na: waarom ben jij zo boos? Wie wordt er onrecht aangedaan? De auteur had dat boek sowieso gratis weggegeven, dus die verliest er geen geld op. De influencer zet de vergoeding in natura om in een vergoeding in geld, en in tegenstelling tot een digitale kopie beschikt de influencer zelf niet meer over het exemplaar, dus die kan niet nog een keer geld verdienen aan hetzelfde product. Dus, wie wordt er onrecht aangedaan?

Respecteer de keuze van de uitgeverij

De uitgeverij heeft een keuze gemaakt om de ene influencer wel een vooruitlees-exemplaar te geven en de ander niet. Daar kun je het mee eens zijn of niet, je kunt vinden dat diegene recht had op dat exemplaar of niet, maar je hebt de keuze van de uitgeverij te respecteren. Ik vertrouw erop dat de uitgeverij kijkt naar wat de influencers die ze gratis boeken toebedelen doen, en hun keuze daar, als zij dat wenselijk achten, op aanpassen. Je kunt het eens zijn met ze of niet, je kunt een mening hebben over wat de influencer doet met de gegeven producten en kans. Tegelijkertijd is het wel zo eerlijk om je dan ook even af te vragen: waarom ben ik hier zo boos over? Heb ik het gevoel dat een ander onrecht wordt aangedaan en dat ik voor diegene op moet komen? Of ben ik boos omdat ik die kans ook wel had gewild en die niet heb gekregen en die ander naar mijn mening die kans niet waard is omdat die iets doet wat ik niet zou doen? Dat zijn namelijk wel twee heel verschillende motieven om boos te worden…