Sinds een aantal jaar hoeven de protagonisten (de hoofdpersonen dus) van boeken niet meer per se aan een bepaalde, redelijk vaste omschrijving te voldoen. Ze hoeven niet meer populair of op zijn minst semi-populair te zijn, hippe kleren te dragen, een hekel aan school te hebben, in een bandje te spelen, een groepje vrienden om zich heen te hebben en smoorverliefd te zijn op iemand in het vriendengroepje en/of de band.

Gelukkig maar, want op die manier is er wat ruimte voor de anderen. De mensen die niet aan bovenstaande omschrijving voldoen. De mensen die vroeger de kneusjes of de losers waren, zijn nu de nieuwe protagonisten in de boeken. De nerds, of de ‘geeks’. Wat zijn dit voor personages, en hoe komt het dat ze nu zo populair zijn?

Eerst de TV-series…

Vroeger was Ross uit Friends een van de meest geeky personages die de wereld kende. Ross heeft gestudeerd, werkt in een museum en bij de universiteit en is dol op culturele dingen. Maar hij is ook vader, blank, hetero en krijgt het mooiste en populairste meisje uit de vriendengroep. Kortom, Ross was geen enorme geek.

Toen kwam er een nieuwe serie, van dezelfde makers. Gebaseerd op computerprogrammeurs in de jaren ’80 van de vorige eeuw. Maar omdat die mensen tegenwoordig van die snelle, gladde figuren met veel geld zouden zijn, besloten de schrijvers de personages aan de universiteit te laten werken. En zo werd The Big Bang Theory geboren: een serie over een groepje nerds en hun blonde buurmeisje. Niet alleen was de serie zelf een groot succes, maar er gebeurde nog iets: de ‘nerd’ of de ‘geek’ werd hip. Het was opeens cool om buiten het standaard-plaatje te vallen. En dat zie je ook terug in boeken.

En toen de boeken

Maar The Big Bang Theory was niet de enige die dit vuurtje wat opstookte. Ik zou eerder willen zeggen dat Big Bang een enorme fles olie op het vuur gegooid heeft. Daarvoor waren er namelijk al auteurs die zich waagden aan geeky personages. Kijk bijvoorbeeld naar Hermelien en Loena uit Harry Potter, die beiden slim, sterk en wat bijzondere trekjes hebben. Hermelien heeft de neiging om alles te plannen en te organiseren (zelfs het huiswerk van Harry en Ron) en Loena is een meisje dat geheel en volledig zichzelf is. Ik denk dat zij van alle Potter-personages het meeste afwijkt van de norm die ‘men’ meisjes graag oplegt. Loena is dromerig, gelooft in dingen waar andere mensen nog nooit van gehoord hebben en is ontzettend puur. Rowling heeft er sowieso een punt van gemaakt dat alle vrouwen in haar boeken op hun eigen manier sterk zijn, en zo ontzettend jezelf durven en kunnen zijn is, zeker in de pubertijd, iets heel erg krachtigs. En zien dat een personage zo durft af te wijken van de norm, kan een lezer de kracht geven om ook eerlijk uit te komen voor wie hij of zij is, juist als je wat afwijkt van de norm.

Natuurlijk waren er daarvoor ook wel personages die bijvoorbeeld van lezen hielden (op zich geen verkeerde eigenschap voor een personage in een boek) of die graag naar school wilden of graag wilden leren. Maar negen van de tien keer was dat niet iets wat gewoon een feit is, maar iets wat echt een rol moet spelen in het verhaal. Zo niet, dan was het voor auteurs toch vaak makkelijker om zich aan de standaard-plaatjes te houden: dat verkocht namelijk beter. En ik denk dat daar de grootste verandering in zit: boeken met personages die afwijken van de norm verkopen langzaamaan steeds beter. Er komt meer aandacht voor mensen die afwijken van de norm, en dus ook voor personages die afwijken van de norm.

Een diverser beeld in boeken

Langzaamaan komt er dus ruimte voor personages in boeken die slim en/of sociaal onhandig zijn, die van Star Wars en Harry Potter houden of die heel veel weten van een bepaald onderwerp. Denk bijvoorbeeld aan Don uit Het Rosie Project en Harriet uit Geek Girl, allebei slim en sociaal (behoorlijk) onhandig. Daarbij heeft Harriet ook nog eens niet de soepele motoriek die de meeste mensen wel hebben. Ze is niet gracieus of charmant, wat toch het standaard-plaatje is van wat meisjes ‘moeten’ uitstralen. En dat is goed, want het is van groot belang dat ook boeken laten zien dat het prima is om niet aan de standaard-plaatjes te voldoen.

Nog iets waar ruimte voor kwam dankzij de geeks en nerds in boeken en series: dat vrouwen een technische opleiding doen of een (grote) interesse in techniek hebben. Zo zien we dat Cia in De Test goed is in dingen bouwen en repareren (radio’s, fietsen, zendapparatuur), is Lacey uit Jinxed een compagneur (een soort combinatie van een monteur en een programmeur) en Noa uit de serie Project Persefone is een hacker. Die ruimte was er vroeger veel minder: toen ik op de middelbare school zat, hoorde je, als meisje zijnde, de vakken wis-, natuur- en scheikunde stom te vinden, net als techniek. Vond je die vakken leuk, dan was je een ‘stuudje’ of een nerd, en daarmee automatisch een buitenbeentje. Tegenwoordig is dat gelukkig anders. Het is juist cool als je handig bent met computers, en meisjes zijn vrij om de vakken leuk te vinden die ze leuk vinden. Daar hebben de boeken met jonge meiden met een technisch talent zeker aan bijgedragen.

Het belang van geeks in boeken

“Ja leuk,” denk je nu, “maar waarom is dit zo belangrijk?”. Nou, om een paar redenen. Ten eerste de reden die ik al eerder noemde: het is van groot belang dat boeken wat diverser worden. Als je je niet kunt herkennen in rolmodellen in de media (en boeken horen daarbij) kan dat gevoelens van uitsluiting oproepen. Ten tweede omdat we (meer) geeks nodig hebben dan ooit. De wereld bestaat tegenwoordig zo ongeveer uit technologie, en we hebben technische mensen nodig om die te begrijpen. Zowel mensen die de systemen kunnen bouwen, als mensen die de systemen doorzien en kunnen begrijpen wat ze moeten doen om het systeem voor jou te laten werken (o, btw: ik behoor tot die tweede categorie). Boeken helpen om onderwerpen, karaktertrekjes en ‘bijzondere figuren’ te accepteren in deze maatschappij. En hoe normaler het is om een geeky personage te hebben in je boek, hoe normaler het is om een geeky persoon te hebben op school, op de werkvloer of bij jou in de straat. Boeken kunnen dingen normaliseren, en op dit moment hebben we een enorme behoefte aan het normaliseren van de geeks.