Naar aanleiding van het PISA-onderzoek, waaruit blijkt dat het leesniveau van 15-jarigen schrikbarend is gedaald, zitten diverse knappe koppen met de handen in het haar. Want hoe krijgen we leerlingen weer aan het lezen? NRC gaf onlangs een goede voorzet. En aangezien ik inmiddels best wat van lezen en leesbevordering weet, dacht ik: ik bemoei me ook even met de discussie.

Maak lezen cool

Een van de suggesties uit het stuk van NRC is om lezen (weer) cool te maken. Dit kan op verschillende manieren. Ten eerste lijkt het mij een goed idee als de bekende influencers ingezet worden. Grote kans dat als zij een boek/lezen gaan promoten, dat jongeren opeens ook dat boek willen hebben en/of willen gaan lezen. Het is dan wel handig als ze een leesboek promoten, en geen graphic novel.

Een tweede manier om lezen cool te maken is door er een wedstrijdelement aan te koppelen. Hou bijvoorbeeld op school wedstrijdjes wie de meeste bladzijdes leest, of organiseer een leescompetitie: jongens tegen de meisjes, of groep 7 tegen groep 8, alle groepen 4 tegen elkaar… Iedere gelezen bladzijde is een punt (graphic novels tellen voor halve of kwart punt per bladzijde) en vlak voor iedere vakantie kijk je wie er heeft gewonnen. Je zou zelfs nog extra punten kunnen geven voor moeilijker boeken of boeken van auteurs die ze nog niet kennen. Op de middelbare school kan dit natuurlijk ook: klassen tegen elkaar, jongens tegen de meiden, niveau’s tegen elkaar, profielen tegen elkaar… Er is van alles te verzinnen. Uiteraard kun je ook een passende beloning hangen aan het winnen van een wedstrijd, van een mooie oorkonde tot een dagje zwemmen en van een (half) punt extra op je rapport tot het bezoek van een schrijver.

Lees-enthousiasmering

Het is ook goed om in te zetten op lees-enthousiasmering. Niet leesbevordering, maar het enthousiasmeren van leerlingen om ervoor te zorgen dat ze meer lezen. Dat doe je bijvoorbeeld door voor te blijven lezen in de klas, maar ook thuis. Daar hebben de ouders dus een aanzienlijke rol in: blijf voorlezen, en je kinderen zullen het beter doen op school en in de maatschappij. En aangezien alle ouders tegenwoordig geslaagde kinderen willen, zou dit punt geen probleem moeten zijn, toch? 😉

Maar lees-enthousiasmering is niet alleen van belang op de basisschool, maar ook, juist, op de middelbare school. Zet daarom een uur per week in om te praten over boeken. Niet over de boeken die leerlingen zouden moeten lezen. Praat over de boeken die leerlingen graag willen lezen, ga met ze in gesprek over wat hen zo aansprak in dat boek, en accepteer als docent ook tips van je leerlingen over boeken. Moedig leerlingen aan om te lezen, en vertel hen dat lezen net zo goed is voor hun hersenen als sporten is voor hun lichaam. Lezen is een lifestyle, net als gezond eten.

Ondertussen is het ook belangrijk dat je leerlingen toestaat om een smaak toe ontwikkelen. Accepteer dus dat ze bepaalde boeken niet leuk vinden, of (nog) niet kunnen waarderen. Moedig ze aan om hun mening te vormen, ook, juist, als dat inhoudt dat ze alle gelezen boeken stom vinden. Laat ze vertellen waarom ze de boeken stom vinden, en geef hen tips voor boeken die ze misschien wel kunnen waarderen. Of vraag de andere leerlingen dit te doen.

En je zou ook, als docent op de middelbare school, kunnen overwegen om aan het einde van de les een stuk voor te lezen uit je favoriete boek, of om tijdens de creatieve vakken een luisterboek aan te zetten. Op die manier krijgen leerlingen ook weer een andere lees-ervaring dan als ze enkel zelf moeten lezen.

Herkenbaarheid

Wat ook helpt, is als je je kunt herkennen in een boek. Dit is, zo blijkt uit het artikel van NRC, een van de redenen waarom jongens vaak afhaken. Veel hoofdpersonen in boeken zijn meisjes, zeker bij de C-boeken (12-15 jaar). Laat dat nou een cruciale leeftijd zijn om hobby’s en interesses te ontwikkelen. De oplossing: het ‘jongensboek’ weer invoeren. Boeken met een jongen in de hoofdrol, vlot geschreven en lekker spannend. Uiteraard mogen meisjes die boeken ook lezen 😉

Daarnaast zijn boeken met een diverser beeld sowieso van belang, zeker als je leerlingen zo veel mogelijk wil laten lezen. Jongens hebben over het algemeen gewoon wat minder interesse in make-up en nagellak. Voor leerlingen met een migratieachtergrond is het niet leuk om in boeken alleen maar verhalen tegen te komen over blanke kinderen en kinderen van gescheiden ouders of kinderen uit een ‘bijzonder gezin’ kunnen veel baat hebben bij boeken waarin de hoofdpersoon in een vergelijkbare gezinssituatie komt. Kortom: er moet een boek zijn voor iedereen.

Meters maken

Om van lezen te kunnen genieten, is een bepaald concentratieniveau nodig, en dat bereik je met het zogenaamde diepte-lezen. En om dat te bereiken, moet je nou eenmaal lees-meters maken. Heel veel lees-meters zelfs. Meters die je niet (of minder snel) maakt op een schermpje, of met een schermpje bij de hand. Het is dus van belang om het maken van lees-kilometers te stimuleren. Of leerlingen nu lezen om een beloning binnen te halen (zoals met de wedstrijdjes die ik hierboven noemde) of omdat ze het echt leuk vinden, de uitkomst blijft hetzelfde: ze maken meters.

Tot slot: zet lezen niet alleen in als beloning voor de leerlingen die eerder klaar zijn met hun werk, maar laat alle leerlingen het eerste en/of laatste kwartier van de dag lezen. Zo help je hen om de nodige lees-kilometers te maken. Geef ze de ruimte om te lezen wat ze maar willen, zolang het maar niet op hun telefoon of tablet is. Een boek (of desnoods een ereader) mag wel. Laat ze boeken lezen die ze zelf uitkiezen, of die klasgenoten hen hebben aangeraden. Dit kan uiteraard makkelijk op de basisschool, maar ik weet dat het ook op de middelbare school kan. In ieder geval bij de lessen Nederlands en Engels. Dat is zowel voor de school als de leerlingen een pluspunt.