Op 25 juni verscheen er een dubbelinterview/gesprek met twee wetenschappers in Trouw. Fleur Jongepier en Désanne van Brederode deelden hun visie op de discussie die al een paar jaar aan de gang is: boeken vs series.

Korte samenvatting van de standpunten: Jongepier ziet liever dat we een goede serie kijken dan een slecht boek lezen omdat we behoefte hebben aan goede verhalen en niet per sé aan boeken. Van Brederode bepleit dat we boeken nodig hebben (en dat boeken en series prima naast elkaar kunnen bestaan), en dat we niet minder boeken lezen omdat we anders met taal omgaan: taal is een communicatiemiddel geworden, en niet meer een middel om jezelf te uiten.

Verhaal of boek

Om eerst even in te gaan op het standpunt van Jongepier (beter een goede serie dan een slecht boek): hoewel ik het met haar eens ben dat het zinvol kan zijn om je hersenen te prikkelen met een goed verhaal, vind ik dat ze over het hoofd ziet dat lezen iets wezenlijk anders doet met je brein dan het kijken naar een serie. Het gaat niet alleen om actief of passief beleven (bij een serie of film kun je immers ook geprikkeld worden om na te denken), het gaat ook, en misschien wel vooral, om de delen van je hersenen die getraind worden bij het lezen van een boek. Niet alleen taalvaardigheid, maar ook de gebieden die gaan over emoties, inlevingsvermogen, (zelf)reflectie en het voorspellen van het verhaal. Dat gebeurt vaak veel minder bij het kijken van een serie. Daarnaast brengt lezen je hersenen ook even tot rust, waar series tegenwoordig vaak veel prikkels bevatten. Die prikkels zijn er bij een boek veel minder.

De functie van taal

Van Brederode haalt een ander punt aan: de functie van taal is veranderd. Vroeger had taal meer doelen: jezelf uiten, jezelf ontwikkelen, reflecteren op je eigen gedachten en die van een ander, jezelf of een ander vermaken, en daarnaast communicatie. Taal is tegenwoordig nog vooral functioneel: we gebruiken taal om een boodschap mee door te geven, en niet meer als manier om jezelf te uiten of te vermaken. Daar komt ook de ontlezing voor een deel vandaan: omdat de functie van taal is veranderd, is het lezen van boeken niet langer functioneel. Het probleem zit hem dus niet in boeken vs series, maar in de functie die taal (of een verhaal) heeft. Mag er ook nog functieloze taal bestaan? Heeft een verhaal voldoende functie als het ‘alleen maar ter vermaak’ is? Voor veel mensen is het antwoord simpelweg ‘nee’.

Maar niet alles wat als enige functie ‘vermaak’ heeft, is slecht of wordt afgeschreven. Echt niet alle series op Netflix of Videoland zijn nuttig of hebben een diepere laag, en toch prefereren mensen dat boven boeken. Waarom? Is het omdat kijken ‘makkelijker’ is dan lezen? Ja en nee: kijken vraagt een andere concentratie van je dan lezen (met name voor dieptelezen heb je een bepaalde concentratieboog nodig), maar beelden kunnen ook indringender zijn en meer prikkels bevatten dan woorden. Het is dus niet per sé makkelijker, het stimuleert iets anders in je hersenen.

Boeken en series

Kun je beter een goede serie kijken dan een slecht boek lezen? Ik weet het niet. Ik denk dat je allebei kunt doen, omdat het allebei een andere functie kan hebben. Van lezen krijgt je brein even wat minder prikkels en lezen stimuleert je fantasie. Bij het kijken van een serie kunnen bepaalde dingen als veel normaler gaan voelen, zeker als men er op een hele natuurlijke manier mee omgaat in een serie. Denk aan psychische problemen, mensen met verschillende huidskleuren en achtergronden, mensen die tot de LHBTQA+-community behoren… Als het in series normaal is, zou het zomaar kunnen dat je tijdens het lezen van een boek ook een personage een gekleurde huidskleur ‘geeft’, zonder dat daar ook maar iets over wordt gezegd in het boek.

Boeken en series hebben dus verschillende doelen, en kunnen wat mij betreft prima naast elkaar bestaan en elkaar versterken. Ik denk vooral dat we de functie van taal weer moeten uitbreiden, en dat ‘vermaak’ ook weer onderdeel van de functie moet worden. Op die manier kunnen boeken en series waarschijnlijk probleemloos naast elkaar bestaan: de ene avond lees je een boek, de andere avond kijk je een serie. Prima deal toch?

Hoe denk jij over de discussie boeken vs series? Deel het in de comments!