Er valt me de laatste tijd iets op in boekenland, met name bij de fantasy: sprookjes zijn weer in opkomst. En dan niet de klassieke verhalen in een modern jasje (zoals de Lunar Chronicles), maar op een manier waarbij de indruk wordt gewekt dat men ingaat op de achtergrond van bepaalde personages en motieven in sprookjes.

Ik vermoed dat dit is begonnen door de serie Once Upon a Time, waar we niet alleen kennis maakten met de volwassen versie van diverse sprookjesfiguren, maar we ook antwoord kregen op vragen als ‘waarom mag die stiefmoeder Sneeuwwitje niet?’, ‘hoe zit dat met Kapitein Haak en die krokodil?’ en ‘hoe is Repelsteeltje eigenlijk zo’n manipulatief wezen geworden?’. Daarnaast zagen we ook hoe diverse sprookjesfiguren zich samen gedragen. Wat gebeurt er bijvoorbeeld als je Mulan en Belle samen laat werken? Wie is er slechter, de boze koningin of de ‘wicked witch’ uit The Wizard of Oz?

Vanaf dat moment, in 2011, zie je dat ook steeds meer boeken aan de haal gaan met sprookjes. Dat begon (volgens mij) met De Lunar Chronicles van Marissa Meyer. Daarin zaten al wel een aantal van de klassieke sprookjesfiguren in een wat moderner jasje (Assepoester (Cinderella in het Engels) was bijvoorbeeld een cyborg), maar het verhaal liep nog steeds zoals de traditionele sprookjes. Langzaamaan zie ik echter een verandering plaatsvinden, een die in feite heel natuurlijk is voor literatuur en literatuurwetenschap.

Op de schouders van je voorganger gaan staan

Tijdens mijn studie Nederlands zei een van mijn docenten al dat je in de literatuurwetenschap min of meer op de schouders van je voorganger gaat staan. Daarmee bedoelde hij te zeggen dat als je een artikel of dissertatie schreef, je de artikelen van de onderzoekers die voor jou over dit onderwerp hadden gepubliceerd over dit onderwerp/thema/boek als basis moest gebruiken, en van daaruit zelf verder moest onderzoeken. Mij viel tijdens de colleges al op dat dit niet alleen in de literatuurwetenschap gold, maar ook voor de literatuur zelf: sommige boeken kunnen niet verschijnen als er niet eerst een ander boek aan vooraf gaat. Omdat het onderwerp te gevoelig ligt, omdat het te onbekend is of omdat eerst een gevestigde auteur over dit onderwerp ‘moet’ schrijven voor het publiek het verhaal van een onbekende auteur accepteert.

Niet alleen wetenschappers gaan dus op de schouders van hun voorgangers staan, ook schrijvers doen dat. En daar komen de sprookjes om de hoek kijken: net als de verhalen uit de mythologie (wist je bijvoorbeeld dat De Hongerspelen gebaseerd zijn op het verhaal van de minotaurus?) zijn ook sprookjes oeroude verhalen die al sinds jaar en dag op min of meer dezelfde manier verteld worden en om dezelfde thema’s draaien. Wat gebeurt er als je gaat spelen met die thema’s, of de elementen van het sprookje pakt en die op een andere manier en in een ander verhaal neerzet? Of als je gaat zoeken naar het verhaal achter het verhaal? Dan krijg je een hele nieuwe reeks verhalen, die (als het goed is) heel interessant zijn om te lezen

Theorie vs Praktijk

In theorie kunnen sprookjes dus een hele nieuwe bron van inspiratie opleveren voor auteurs. In praktijk zie ik helaas dat maar weinig auteurs die inspiratie ook echt gebruiken voor een mooi en origineel verhaal. Ik had bijvoorbeeld gehoopt dat ‘De school van Goed en Kwaad’ in zou gaan op wat een personage nou goed of slecht maakt, maar ik werd daarin nogal teleurgesteld. Ik had echt gehoopt op een mooi, genuanceerd verhaal, maar het ging vooral over uiterlijk en vooroordelen.

Ik zie dus wel dat sprookjes opnieuw gebruikt worden, maar ik mis bij de boeken de diepgang nog. En dat vind ik jammer, want er zit heel veel in sprookjes waar we nu zelden op ingaan, omdat we het traditionele verhaal volgen. Juist door met de bekende personages een nieuw verhaal te schrijven, kun je ook een nieuwe betekenis geven aan het sprookje. Dat mis ik op dit moment nog een beetje. Maar de trend is nog niet overal doorgekomen, dus wellicht komt dat nog. Ik hoop het van harte.