Vorige week kwam de NOS met een opmerkelijk bericht: de opkomst van de boete-vrije bibliotheek. Sinds 2014 schaffen steeds meer bibliotheken de boete op het te laat inleveren van boeken af. Meer dan 30 procent van de bibliotheken is volledig boete-vrij, en bij ruim een kwart van de bibliotheken waar nog wel boetes worden gegeven zijn er abonnementen mogelijk waarbij je geen boetes meer krijgt, bijvoorbeeld een plus-abonnement of een jeugdabonnement.

De boeken komen gewoon terug

Uit onderzoek van bibliothecaris Mark Deckers blijkt dat de boeken gewoon weer terug komen, ook als er geen boete staat op het te laat inleveren van een boek. Als een boek wel erg lang bij een klant blijft, krijgt de klant een mail met het verzoek om het boek terug te brengen. Wordt het boek dan nog niet teruggebracht, dan volgt het aanbod om het boek te kopen. Bijkomend voordeel van deze regeling is dat er ook minder boeken gestolen worden, omdat de pasjes van leners niet meer geblokkeerd worden bij (hoge) boetes.

Meer leden, meer uitleningen

In de bibliotheek van Zutphen, waar Deckers werkt, zien ze nog een voordeel: er zijn meer mensen lid geworden van de bibliotheek, en de mensen lenen ook meer boeken. Dat is gunstig, want de boetes kwijtschelden is mooi, maar dat levert wel een flinke hap in je begroting op. Voor veel bibliotheken zijn de boetes namelijk een bron van inkomsten die ze niet graag kwijtraken. Maar als daar meer leden en meer uitleningen tegenover staan, zou dat tegen elkaar weggestreept kunnen worden. Bibliotheken krijgen immers geld op basis van het aantal leden (zowel het abonnementsgeld als subsidie van de overheid) en geld op basis van het aantal uitgeleende boeken (om, je weet wel, nieuwe boeken aan te schaffen). Met name voor mensen/gezinnen met een kleine beurs is het boete-vrije systeem een uitkomst.

Waarom zijn niet alle bibliotheken boete-vrij?

Bibliotheken zijn helemaal pro-leesbevordering, en willen heel graag dat mensen veel boeken lezen en vooral veel boeken lenen. Waarom zijn dan niet alle bibliotheken boete-vrij (zoals Deckers een aantal jaar terug wel voorspelde)? Ik vermoed dat veel bibliotheken huiverig zijn: ze willen de boete-inkomsten niet kwijt (dat is namelijk voor veel bibliotheken best een flinke inkomstenbron) en ze zijn bang om hun leners zoveel vertrouwen te geven. Boetes zijn een stok achter de deur om ervoor te zorgen dat je je boek inlevert, en bibliotheken zijn om verschillende redenen gehecht geraakt aan die stok.

De omslag naar een boete-vrije bibliotheek betekent je klanten/leden vertrouwen, en dat is iets wat veel bibliotheken (nog) niet durven. Zeker niet na de afgelopen jaren, toen bezuinigingen en de wereldwijde omstandigheden (waardoor bibliotheken lange tijd dicht waren, tot de overheid zich realiseerde dat ze ook ‘het digitaal vaardig maken van burgers’ bij de bibliotheken hadden ondergebracht en de bibliotheken dus open mochten blijven zodat mensen zonder internet/digitale vaardigheden ergens terecht konden om een vaccinatie-afspraak te maken – niet dat de bibliotheken geld krijgen voor die taak, maar goed…) voor nogal wat misgelopen inkomsten zorgden.

Volgens Deckers gaat het om ongeveer 10 miljoen euro, zo’n 2-3 procent van de begroting, en zouden bibliotheken daar een oplossing voor moeten kunnen vinden. In zijn bibliotheek hebben ze een campagne gekoppeld aan de invoering van het boete-vrije systeem, en daardoor zijn er meer leden gekomen. Maar een andere oplossing is natuurlijk ook mogelijk, bijvoorbeeld eens naar je prioriteiten kijken (is het echt nodig om een bouw-je-robot-cursus aan te bieden, of in een enorm nieuw fancy gebouw te gaan zitten?) of een experiment te draaien met bijvoorbeeld de jeugdleden, de leden met een klein budget en/of trouwe klanten. Je zou zelfs met een puntensysteem kunnen gaan werken: voor ieder boek wat je gewoon op tijd inlevert, krijg je 1 punt, en als je boek te laat is, mag je die punten inzetten om je boete omlaag te krijgen of kwijt te laten schelden. Grote kans dat dan nog steeds het merendeel van je boeken op tijd terug komt, en dat de overige boeken ook nog binnen een afzienbare termijn binnen komen. En je kan als trouwe klant dat ene boek gewoon rustig uitlezen, ook al is het gereserveerd door iemand anders. Uiteraard doe je daar niet te lang over, want een ander zit er ook op te wachten, maar je kunt dan wel van het lezen genieten, en niet hoeve race-lezen.

Ik zeg: alle bibliotheken zouden hier op zijn minst mee moeten experimenteren, al is het maar voor een deel van hun leden. Op die manier zijn de bibliotheek en haar boeken voor iedereen toegankelijk.