Ik heb het nu een paar keer voorbij zien komen: auteurs die vragen of jongeren onder de achttien jaar hun boeken alsjeblieft nog even links willen laten liggen, want de inhoud is niet geschikt voor hen. De reden? Hun boeken bevatten ‘smut’, oftewel (expliciete) seksscènes. Vaak is dit seks in een ongezonde of complexe/ingewikkelde relatie. De jongeren zouden dit, zo is het argument, niet goed kunnen relativeren, en daarom roepen diverse auteurs, waaronder ook Nederlandse auteurs, op tot ‘geen smut onder 18’.

En hoewel ik een groot voorstander ben van kritisch kijken naar boeken voor jongeren onder de 18, vind ik deze oproep ontzettend hypocriet. En ik ga ook uitleggen waarom.

Geen smut onder 18…

Zoals ik al zei: ik ben een groot voorstander van kritisch kijken naar boeken voor jongeren, en naar of ze de boeken die ze lezen ook wel echt kunnen begrijpen. Boekentips moeten bij de leeftijd passen, en als je de ontvanger van je tip niet (goed) kent, kun je beter op safe spelen. Mij zul je dan ook niet snel hier op mijn blog een boek als De Hongerspelen aan zien raden voor een 12/13-jarige, en ook Moordgids voor Lieve Meisjes is bij mij een 15+ boek. Ik bespreek ook boeken voor volwassenen, en bij boeken waarbij het risico bestaat dat jongere lezers die ook zullen grijpen, benoem ik tegenwoordig expliciet dat het boek voor volwassenen is. Zeker als de auteur dat zelf ook aangeeft.

En hoewel ik zelf ook al volwassen boeken las nog voor mijn 18e (ik las vanaf een jaar of 11 Baantjer en Agatha Christie), denk ik wel dat het echt moet passen bij de jongere om bepaalde boeken of over bepaalde thema’s te lezen. Dat vind ik overigens niet alleen van ‘smut’, maar ook als het gaat om incest, verkrachting of bijvoorbeeld politieke manipulatie (zoals in De Hongerspelen). Ik ben oprecht van mening dat niet iedere 14-jarige die thema’s aan kan.

De ene jongere is de andere niet, en uiteraard zijn er jongeren die prima met deze thema’s om kunnen gaan. En ook is het ene boek het andere niet, en zal in het ene boek een moordscène heel anders beschreven worden dan in het andere boek. Vergelijk het bijvoorbeeld met TV-series: zowel Baantjer (oude serie) als CSI zijn volgens de kijkwijzer voor 12 jaar en ouder. Toch zou ik Baantjer eerder aanraden aan een 12/13-jarige dan CSI. Dat zit hem deels in hoe de moord in beeld wordt gebracht, maar ook deels in hoeveel tijd en aandacht er is voor reflectie op die moordscène: in Baantjer is daar veel meer tijd en ruimte voor dan in CSI.

Met andere woorden: het maakt nogal uit of en zo ja hoeveel aandacht er is voor reflectie. Daarnaast vind ik het ook nogal uitmaken of het boek jongeren portretteert met jongerenproblemen en jongerenrelaties, of volwassenen met volwassenenproblemen en volwassenenrelaties. Zeg ik dat een 12-jarige boeken van Mel Wallis de Vries kan lezen? Nee. Maar een 15/16-jarige kan dat prima, in mijn ogen. Die boeken zijn namelijk geschreven met jongeren in gedachten en met jongeren als primaire doelgroep.

…Behalve voor de leeslijst Nederlands?

En dan hebben we de leeslijst Nederlands. Ik weet niet of je die recent nog wel eens hebt bekeken, maar als het gaat om ‘geen smut onder 18’, dan heb ik niet de indruk dat de leeslijst daar rekening mee houdt. Zeker niet als het ‘jongeren kunnen dat nog niet relativeren en in de juiste context zetten’-argument wordt aangedragen.

Op de lijst voor de onderbouw staan een aantal boeken waar ik al wat aarzelingen bij heb, en op de lijst voor de bovenbouw zijn dat er nog veel meer. Laten we even een paar voorbeelden aanhalen. Voor de context: leerlingen uit Havo 5 (16/17 jaar) moeten op niveau 3 van de bovenbouwlijst zitten, leerlingen uit VWO 6 (17/18 jaar) op niveau 4 van dezelfde lijst.

Om even een paar voorbeelden te noemen: De Eetclub van Saskia Noort, De Gelukkige huisvrouw van Heleen van Rooyen, Komt een vrouw bij de dokter van Kluun, De Passievrucht van Karel Glastra van Loon, Schilderslief van Simone van der Vlugt en Schijnbewegingen van Floortje Zwigtman. Allemaal boeken vol ‘smut’, en vaak ook vol ongezonde relaties, misbruik, overspel en andere onderwerpen die, als we de ‘geen smut onder 18′-lijn volgen, niet passen bij een minderjarige. Waarom zouden jongeren die boeken wel in het juiste perspectief kunnen zetten en deze thema’s wel goed kunnen relativeren als de boeken voor de lijst gelezen worden en niet als ze in eigen tijd gelezen worden?

Hypocriet

Als we erop gaan hameren dat jongeren bepaalde thema’s niet aankunnen omdat ze niet de tijd hebben om het te relativeren en in het juiste perspectief te plaatsen, dan geldt dat ook voor alle boeken die ze lezen. Niet alleen voor de boeken die ze in hun eigen tijd lezen, om ze tegelijkertijd wel te pushen om dat soort boeken (of met nog ingewikkelder thema’s) voor school te gaan lezen. Dat klopt voor geen meter.

En als we erop inzetten dat jongeren die thema’s wel aankunnen, dan is de hele ‘geen smut onder 18′-oproep onzin, want jongeren kunnen dus prima met die thema’s dealen, want dat kunnen ze ook als ze lezen voor de lijst.

Kortom: ‘geen smut onder 18′ is op dit moment ontzettend hypocriet. Je kunt niet tegen iemand zeggen dat’ie voor school, studie of werk wel iets aan kan, maar in eigen tijd niet. Dat is als de dokter die in eigen tijd niet tegen bloed kan, maar onder werktijd wel. Als jongeren die thema’s aankunnen als het voor hun leeslijst, kunnen ze dat ook als ze voor hun plezier lezen. En als jongeren die thema’s niet aankunnen als ze voor hun plezier lezen, dan moeten we misschien nog eens kijken naar de boeken die we ze laten lezen voor de lijst.