Özcan Akyol, de schrijver van het Boekenweekessay van 2020 maakt zich in een interview in Trouw kwaad over hoe de literaire wereld met lezers omgaat. Namelijk dat een deel van de lezers van boeken niet wordt gezien als zijnde ‘echte lezers’, omdat ze geen literatuur lezen, maar bijvoorbeeld De Zeven Zussen of thrillers.

Klassenstelsel

En Eus, zoals hij ook wel wordt genoemd, heeft een punt. Er is een soort klassenstrijd in de boekenwereld. Boeken (en daarmee de lezers) worden gewaardeerd op hun ‘literaire waarde’. Die waarde wordt bepaald door allerlei factoren. Recensenten spelen een rol (en om de een of andere reden zijn vooral de recensenten in kranten goed voor een hoge waardering), maar ook wie het boek geschreven heeft. Is dat een BN’er? Dan is de waardering bijna automatisch lager dan als de auteur niet heel erg bekend is. Tegelijkertijd mag de auteur ook weer niet té onbekend zijn, want dan moet diegene zich eerst maar even bewijzen. Een vrouwelijke auteur wordt anders beoordeeld dan een man. Een niet-blanke auteur of een auteur met een LHBT-achtergrond krijgt ook weer een aparte beoordeling. Leeftijd, genre, jeugd of volwassenen, levensovertuiging, het heeft allemaal invloed op hoe ‘literair’ het boek zogenaamd is. Terwijl het niets zegt over het verhaal, de kwaliteit van de taal of het leesplezier wat het boek de lezer geeft.

Wat is ‘literatuur’?

Dat is een kwalijke zaak. Want wie bepaalt eigenlijk of een boek een goed boek is? En wat is eigenlijk bepalend voor de definitie ‘een goed boek’?

Als je het mij zou vragen, zouden een paar dingen van belang moeten zijn als het gaat over de norm ‘literatuur’. Allereerst moet het verhaal prettig zijn om te lezen. Dat zit hem voor een deel in verzorgd taalgebruik, maar ook in dat de stijl past bij het genre en bij de leeftijd van de beoogde lezer.

Daarnaast moet het verhaal iets toevoegen. Is het verhaal een aanvulling op het al bestaande aanbod, of is het vooral een herhaling of samenvatting van dat wat er al is?

En last but not least: het leesplezier van de lezer zou mee moeten tellen. En ja, ik weet dat dit iets is wat als ‘gevaarlijk’ wordt gezien, omdat men bang is dat er dan opeens allerlei boeken die nu als pulp worden gezien opeens veel hoger gewaardeerd worden. Maar wie bepaalt eigenlijk dat die boeken nu pulp zijn? Dat zijn dezelfde mensen die nu bepalen wat literatuur is. Met andere woorden: de mensen die dit een gevaarlijke norm vinden, vinden dat vooral omdat zij bang zijn om hun invloed, macht of controle kwijt te raken.

Verzuiling

Natuurlijk is er een verschil tussen boeken. Een Jill Mansell is iets anders dan een Connie Palmen en een Baantjer is geen Ilja Leonard Pfeiffer. Maar, en dat is ook het punt van Eus, je kunt lezers niet compleet afschrijven omdat ze niet lezen wat volgens een klein groepje ‘literatuur’ is. Ja, er zijn verschillen. Maar dat zou niet meteen een oordeel moeten inhouden over de lezers. En dat is wat nu wel het geval is.

Eigenlijk zijn we weer terug bij de verzuiling van de vorige eeuw. Alleen delen we mensen nu niet in op basis van hun muzieksmaak of tv-zender, maar op basis van wat ze lezen. Misschien zijn we nog niet helemaal zo verzuild als we ooit waren, maar als de literaire wereld doorgaat met zo hard te oordelen over wat mensen lezen zal dat niet lang meer duren. Juist door dat hoogdravende gedoe en de moeilijke boeken ontmoedig je jongeren om te lezen, waardoor ze nog minder gaan lezen, waardoor hun leesvaardigheid nog verder achteruit gaat, waardoor de boeken ‘makkelijker’ moeten worden, waardoor ze uiteindelijk niet meer lezen of enkel nog ‘pulpboeken’. En dan hebben we een enorme tweedeling in dit land waar volgens mij niemand op zit te wachten.

Wat jij leest is goed

Dus laten we ophouden met het veroordelen van mensen op wat ze lezen, en hen prijzen omdat ze lezen. De leesvaardigheid van jongeren ligt schrikbarend laag. Zie iedere letter die gelezen wordt als winst, en oordeel niet over waar die letter staat. Of het nou een hoogstaande literaire roman, een superspannende thriller, een romantisch zwijmelboek, een essay van Özcan Akyol of de Donald Duck is, het gaat erom dat er gelezen wordt.

En voor wie bang is dat de lezers altijd bij de ‘pulp’ zullen blijven hangen: dat valt mee. Mijn ervaring is dat er inderdaad lezers zijn die dat blijven lezen en daarvan genieten. Er zijn ook lezers die, in plaats van volwassen literatuur, juist erg van jeugdliteratuur genieten. Er zijn lezers die volwassen literatuur lezen, en er zijn lezers die van (bijna) alle soorten boeken kunnen genieten. Iedere lezer ontwikkelt zich op zijn/haar eigen manier.

Dat je leest is goed. Wat jij leest, is goed. Anders zou je het niet lezen, toch? 😉