Op de Facebookpagina van Davidfonds Uitgeverij kwam ik een post tegen met daarin de Rechten van de Lezer, en het leek me leuk om die rechten vandaag eens te bespreken (en eventueel aan te vullen).

De rechten van de lezer

1. Het recht om niet te lezen. Iedere lezer heeft ook het recht om niet te lezen. Bijvoorbeeld omdat je last hebt van een leesdip, of omdat er in jouw leven even geen ruimte is om te lezen. Dat mag en kan.
2. Het recht om pagina’s over te slaan. Iedere lezer heeft het recht pagina’s over te slaan. Soms is een scene te indringend, te heftig, te zoetsappig of te… eehm… romantisch voor je. Misschien is dat iets van dat moment, misschien is dat iets waar je altijd ‘last’ van hebt (ik gedij bijvoorbeeld niet zo goed bij uitgebreide beschrijvingen van verkoolde lichamen). Ook kan het zijn dat je niet zit te wachten op pagina’s lange beschrijvingen van landschappen of dat de stijl van een auteur je niet aanspreekt. In alle gevallen heb je ten alle tijde het recht om (die) pagina’s over te slaan.
3. Het recht om een boek niet uit te lezen. Iedere lezer heeft het recht om een boek niet uit te lezen. Niemand verplicht jou om een stom boek uit te lezen, of een boek waar je mentaal of fysiek onpasselijk van wordt, of een boek waar je (nog) niet aan toe bent, of een boek wat niet bij jouw stemming past. Iedere reden om een boek niet uit te lezen is een geldige reden.
4. Het recht om een boek opnieuw te lezen. Sterker nog: ik adviseer iedere lezer zelfs om (af en toe) een boek te herlezen. Door boeken te herlezen kun je soms iets nieuws ontdekken in een boek wat je al kent, en door (bijvoorbeeld) in tijden van stress een boek te herlezen heb je vaak ook iets vertrouwds en iets wat je veiligheid en stabiliteit kan bieden in een onrustige periode.
5. Het recht om zelf te kiezen wat je leest. Los van wat de community vindt, los van of de auteur gecanceld is, los van wat je vrienden lezen, je mag volledig zelf bepalen wat je leest. Of dat strips, graphic novels, thrillers, cozy crime, romantisch, erotisch, horror, historisch, humor, literatuur of science fiction is: als jij het graag leest, mag jij ervoor kiezen om het (niet) te lezen.
6. Het recht om te ontsnappen aan de werkelijkheid. Dat is iets wat veel lezers uit het lezen halen: een ontsnapping aan de realiteit en de werkelijkheid. Het is heerlijk om soms even te vluchten in het verhaal van een ander, om even niet met je eigen sores bezig te zijn en om even in een ander land of zelfs een hele andere wereld te vertoeven. Gewoon, omdat het soms fijner is om op een magische school/in een betoverd bos/een kasteel in de middeleeuwen te zijn, of je voor te stellen dat je een detective bent die een moordzaak moet oplossen/een advocaat die een verdachte moet verdedigen dan je te focussen op je eigen leven.
7. Het recht om overal te lezen. Dit is misschien niet altijd sociaal geaccepteerd, maar hoezo is het wel sociaal geaccepteerd om op je telefoon te klooien in de supermarkt en niet om een boek daar te lezen? En waarom is het wel ‘normaal’ om luidkeels te bellen (vaak met de telefoon op speaker en met de camera aan…) of je muziek op vol volume aan te hebben en niet om je luisterboek op de speaker te luisteren? Power to the readers!
8. Het recht om lukraak door een boek te bladeren. Sterker nog: ik zou je dit aanraden, zeker in een boekhandel of een bibliotheek, en al helemaal als je probeert te beslissen of je een boek leuk gaat vinden ja of nee. Boeken zijn duur, zwaar en zowel je portemonnee als je biebpasje hebben maar beperkt de ruimte, dus ja, blader vooral door een boek, en zeker als je overweegt om dat boek te lenen of te kopen.
9. Het recht om hardop te lezen. Hardop lezen is een goede manier om te leren lezen, en als je moeite hebt met lezen, dan kan hardop lezen helpen. Je hoort dan namelijk waar je de mist in gaat en kunt jezelf dan corrigeren. Daarnaast heb je uiteraard ook het recht om jezelf of een ander voor te lezen. Als luidkeels een telefoongesprek op de speaker voeren sociaal geaccepteerd is, zou jezelf of een ander voorlezen dat ook moeten zijn.
10. Het recht om je smaak niet te verdedigen. Over smaak valt niet te twisten. Jij mag een mening hebben over wat ik lees, ik mag een mening hebben over wat jij leest, maar geen van ons twee hoeft zich te verdedigen voor wat je wel of niet leest. Lezen is goed, en wat je leest is volledig jouw keuze.

Mijn aanvullingen

Ik zou graag twee rechten erbij willen zetten, namelijk ‘het recht om te lezen op de manier die bij jou past’ (waarmee luisterboeken, boeken in braille en/of boeken in welke andere taal dan ook dus ook volkomen normaal zijn) en ‘het recht om een boek te vinden waarin jij je kunt herkennen’ (wat in feite een pleidooi is voor meer diversiteit in boekenland).

Het recht om te lezen op de manier die bij jou past is belangrijk, omdat er nu nog vaak wordt neergekeken op bijvoorbeeld luisterboeken, lezers die liever Engels dan Nederlands lezen of graphic novels lezen. Lezen is lezen, en de manier waarop jij leest maakt je geen mindere lezer.

Het recht om een boek te vinden waarin jij je kunt herkennen is ook erg belangrijk, omdat de meeste vormen van diversiteit nog steeds schandalig ondervertegenwoordigd zijn in boeken, of omdat er nog steeds wordt teruggevallen op stereotyperingen. Beide dingen moeten snel veranderd worden, omdat boeken gewoon een stuk minder leuk zijn als je je niet kunt herkennen in de personages. En dan hoeft een personage echt niet een letterlijke kopie van jou te zijn, maar een paar overeenkomsten in uiterlijk, persoonlijkheid, karakter, thuissituatie of bepaalde hulpmiddelen zijn wel erg fijn. Zeker als je een groot gedeelte van je leven de uitzondering bent, is het fijn als je je ergens in kunt herkennen, anders is het leven wel heel eenzaam.