Ik geloof dat we het even moeten hebben over het verschil tussen verhalen voor kinderen en verhalen voor volwassenen. Auteur Pim Lammers was gevraagd om het gedicht voor de Kinderboekenweek te schrijven, maar hij heeft zich teruggetrokken. Waarom? Omdat hij met de dood bedreigd wordt. En waarom wordt hij bedreigd? Omdat hij een aantal jaar terug een verhaal voor volwassenen heeft geschreven over een minderjarige jongen die een relatie heeft met zijn meerderjarige trainer.

Verhalen voor volwassenen

Nogmaals: dit is een verhaal voor volwassenen. Het is geen verhaal voor kinderen. Toch wordt Lammers gecanceld en zelfs bedreigd, omdat hij een verhaal heeft geschreven over pedofilie. Een verhaal voor volwassenen. Het verhaal is geen verhaal voor kinderen. En: het is een verhaal. Fictie. Geen realiteit. Het is een verzonnen verhaal.

In verhalen voor volwassenen komen wel vaker heftige thema’s voor. Seks, moord, doodslag, drugsgebruik, mishandeling, alcohol, misbruik, manipulatie, vreemdgaan, ongezonde relaties, ziekte, dood… het komt allemaal voorbij. En, in tegenstelling tot verhalen voor kinderen: er wordt niet altijd een oordeel uitgesproken over dit soort dingen. Of het oordeel is niet wat ‘men’ graag ziet.

Verhalen voor kinderen

In kinderboeken zitten bepaalde thema’s niet (seks bijvoorbeeld, zeker expliciete seks niet), en worden andere thema’s (drugs, misbruik, dood) met een zekere omzichtigheid behandeld. Het komt er wel in voor, maar in bedankte termen, aangepast op wat kinderen aankunnen en hoe de meerderheid van de maatschappij erover denkt. In jeugdboeken zie je dat hoe ouder de doelgroep is, hoe zwaarder de thema’s worden en hoe genuanceerder erover gesproken wordt. Toch blijft er altijd een ‘en zo werd alles weer goed/normaal/en ze leefden nog lang en gelukkig’ einde in zitten. Pas bij 15+ zie je daar een kleine kentering in komen, namelijk dat niet alles altijd weer goed komt. Maar ook daarbij komen bepaalde thema’s niet aan de orde, of alleen met dat happy end.

Het grote verschil tussen verhalen voor kinderen en verhalen voor volwassenen is dus niet alleen de thematiek van de verhalen, maar ook de manier waarop die thema’s besproken worden. Zo kan het dus zijn dat een auteur in een verhaal voor volwassenen het heeft over pedofilie, of over misbruik of over moord, maar dat in een verhaal voor kinderen niet doet. De taak van literatuur is namelijk niet alleen om te vermaken, maar ook om af en toe te schuren, te duwen waar het pijn doet of om een moeilijk onderwerp op een andere manier te belichten.

Het werk vs de auteur als persoon

En dan is er nog het verschil tussen het werk van de auteur en de auteur zelf. Als een auteur schrijft over vreemdgaan, is hij/zij/hen dan zelf ook een vreemdganger? Als een auteur schrijft over moord en doodslag, is die auteur dan zelf ook een moordenaar? Als een auteur schrijft over pedofilie, maakt hem dat dan tot pedofiel?

Ik vind van niet. Toch zijn er mensen die daar anders over denken. Die het verschil niet kunnen of willen zien tussen fictie, een verzonnen verhaal, en de realiteit.

Er kunnen allerlei oorzaken zijn waardoor men dit verschil uit het oog verloren is. Feit is dat er een verschil zit tussen fictie en de werkelijkheid. En als we dat verschil uit het oog verliezen, wordt het boekenlandschap heel saai en de werkelijkheid heel erg eng. Want wat kan een auteur nog schrijven, als alles wat er geschreven wordt als waarheid wordt geïnterpreteerd? Bijna niets.

Hoe nu verder?

Wat moeten we hier nou aan doen? Simpel. Ten eerste moet het verschil tussen feit en fictie heel duidelijk worden. Daarnaast ook het verschil tussen ‘verhalen voor kinderen’ en ‘verhalen voor volwassenen’. Dat zijn taken voor het literatuuronderwijs, en als dat wegbezuinigd is, voor de media. Je weet wel, blogs en boekenprogramma’s enzo. En verder moeten we leren om ons niet zo te laten ophitsen door een klein groepje, maar om zelf even na te denken: waarom zou deze auteur dit onderwerp op deze manier besproken hebben in een medium dat als primaire doelgroep volwassenen heeft? Zegt dat iets over de auteur (oftewel: is dit een terugkerend thema in diens werk), of kun je enkel iets zeggen over het werk zelf? Kortom: we moeten leren om literatuur te analyseren en daar te plaatsen waar het hoort.

Moeten we het gesprek aangaan over pedofilie in de literatuur? Misschien. Moeten we het gesprek aangaan over de keuzes van cpnb? Misschien. Moeten we auteurs gaan bedreigen omdat ze ooit een tekst hebben geschreven die een pijnlijk en ingewikkeld onderwerp op een onconventionele manier bespreekt? Nee, absoluut niet. Dat zou namelijk betekenen dat je iemand bedreigd omdat hij/zij/hen/ zijn/haar/hun werk doet.

Gesprek aangaan: ja. Doodsbedreigingen: nee. Dat gaat altijd te ver.