Ik ben een boek aan het lezen waarin een personage (vermoed ik) non-binair is (voor wie niet weet wat dat is: een non-binair persoon voelt zich geen man en geen vrouw). Ik zeg bewust ‘vermoed ik’, omdat de enige aanwijzingen hiervoor zijn dat de naam geslachtsloos is (Ever) en het personage door de andere personages wordt aangeduid met ‘die’, ‘hen’ en ‘hun’.

Laat ik beginnen met het feit dat ik het prima vind dat er in een boek een non-binair personage zit. Er zijn mensen die zich zo voelen/zo zijn, dus dan is het niet meer dan eerlijk dat er ook personages in boeken zijn die zich zo voelen/zo zijn. Dat staat voor mij buiten kijf: non-binaire personages mogen er zijn, ook als dit geen speciale functie in het verhaal heeft. In dit geval weet ik nog niet of het een functie in het verhaal heeft, want ik heb het boek nog niet uit. Non-binaire mensen en non-binaire personages mogen er gewoon zijn, net zoals de rest van het LHBTQA+-alfabet.

Hobbels bij het lezen

Toch merk ik dat ik bij het lezen van dit boek (Zelfs als we zwijgen van Marieke Nijkamp) wat hobbels ervaar. Ik ben (nog) niet gewend aan geslachtsloze aanduidingen voor personages, en ik merk dat ik nog wat moeite heb om de verwijswoorden die, hun en hen te koppelen aan een personage ipv een groep. De personages in dit boek wisselen, maar nog geen enkel personage heeft even ‘benoemd’ dat Ever non-binair is/zich non-binair voelt/zich identificeert als non-binair/gender fluïde/genderqueer/gender-non-conform en dat daarom de verwijswoorden die, hun en hen gebruikt worden. Ik merk ook dat ik hierdoor trager lees en sneller afgeleid ben dan normaal, omdat ik meer aan het puzzelen ben op de taal.

En ja, dat komt omdat ik de hokjes (nog) nodig heb. Daar ben ik me zeer van bewust. Tegelijkertijd kan ik me voorstellen dat voor meer mensen non-binairiteit nog een onbekend en (daardoor) lastig fenomeen is. En natuurlijk hoeft niet het hele boek of zelfs maar een halve verhaallijn te gaan over non-binairiteit, hoe dat is en tegen welke hobbels je aanloopt als non-binair persoon, maar het is voor de lezer wel prettig als iemand in het boek even zegt ‘Ever is non-binair’ of iets in die trant. Dit om de doodsimpele reden dat ik als lezer niet aan een personage in een boek kan vragen ‘He, bij welke verwijswoorden en voornaamwoorden voel jij je goed? Met welke woorden mag ik jou aanduiden?’ of ‘Ik merk dat anderen deze verwijswoorden gebruiken als het over jou gaat, is dat omdat jij non-binair bent?’. Dat zou ik namelijk doen als in het gewone leven iemand aangeeft non-binair te zijn. Maar ja, een boek praat nou eenmaal niet terug 😉

Wij zijn nog niet zo ver

Ik snap heel goed dat mensen die niet in de geijkte man-vrouw-hokjes passen heel graag zouden zien dat er geen enkel probleem is met het lezen over dit personage en iedereen van alle terminologie en de implicaties en nuances daarvan op de hoogte zou zijn. Echt, ik snap het. Maar helaas: zo ver is het nog niet. En dat is echt niet alleen de situatie voor de non-binaire community. In het boek zit namelijk ook een autistisch personage. Van autisme weet ik het nodige af (ik ben zelf autistisch), maar ik kan me goed voorstellen dat niet alle lezers begrijpen wat stimmen is, of wat de functie daarvan is. De wereld is gewoon (nog) niet zo ver dat iedereen (of, laten we zeggen 90-95% van de mensen) alles rondom de verschillende vormen van diversiteit weet, begrijpt en kan overzien. Mijn eigen ervaring op dit gebied is dat de meeste mensen van goede wil zijn, maar dat sommige dingen voor hen (letterlijk en figuurlijk) ver van hen afstaan. Er moeten gewoon nog wat bruggen gebouwd worden om over die kloof heen te komen.

Dus, lieve auteurs: blijf vooral boeken maken met mensen die verschillen van kleur, van gender, van neurologische aanleg en van opvatting. Maar maak het je lezers (nog) even iets makkelijker door een klein beetje uitleg aan te bieden. Je kunt je personages erover laten vertellen (dan graag bij voorkeur binnen de eerste 50 bladzijdes van je boek), maar ook een lijstje ‘verklarende woorden en begrippen’ maken achterin het boek. Niet iedereen beschikt over dezelfde kennis, ervaring en woordenschat, en een klein beetje uitleg of een lijstje kan helpen om de kennis van mensen over deze onderwerpen uit te breiden. Help mee met het bouwen van bruggen, om zo de kloof tussen mensen kleiner te maken.