Het is een populair fenomeen in boeken: meerdere personages aan het woord laten. Op die manier kun je een vollediger verhaal vertellen, af en toe een hint laten vallen, een stukje informatie geven wat een ander personage nog niet heeft… Waardoor je de spanning in een verhaal kunt laten oplopen. Maar aan die verschillende perspectieven zit ook een keerzijde…
Concentratie
Lezen vraagt een bepaalde concentratie. Die concentratie is dieper dan de concentratie die je gebruikt om een appje te sturen. Daarnaast duurt het bij lezen ook lang voor je de beloning krijgt, waardoor het sneller demotiveert dan een game. Lezen vraagt dus een diepe concentratie zonder al te veel beloningen of feedback.
En hoewel er tegenwoordig steeds meer manieren zijn om lezen te gamificeren en daarmee zo veel mogelijk mensen aan het lezen te krijgen en te houden (korte hoofdstukken, ijzingwekkende openingsscènes), ben ik van mening dat het wisselen van personages daar juist niet aan bijdraagt.
Multitasken
Waarom niet? Omdat onze hersenen heel goed reageren op beloningen, maar niet op multitasken. Als in: we kunnen niet multitasken. We denken dat we het kunnen, maar in feite doen we steeds maar een ding en switcht onze aandacht heen en weer van mail-naar app-naar social media-naar stuk voor de baas-naar de was-naar appje-naar mail. Dat is precies de switch die je niet nodig hebt bij lezen, dan moet je je juist lang kunnen focussen op een taak.
Maar er is nog iets: iedere taak en ieder personage/perspectief vraagt nog iets van onze hersenen. We moeten namelijk onze voorkennis activeren. Om een simpel voorbeeld te geven: ik werk op een school waar jongeren met een verstandelijke beperking naartoe gaan. Ik heb daar het afgelopen half jaar ook het vak schoonmaak gegeven. Bij schoonmaak leren we leerlingen (en dit gaat je verrassen!) schoonmaken. Het komt voor dat leerlingen van 15 jaar nog nooit zelf een bed hebben opgemaakt of zelfs maar een stofzuiger hebben gezien. Om ervoor te zorgen dat deze leerlingen toch dit soort basis-levensvaardigheden hebben, moeten wij ze dat dus leren. Dat begint met het activeren van voorkennis: wat ligt er allemaal op je bed (dekbed, kussen, matras), wat heb je nodig om dat bed op te maken (hoeslaken, dekbedovertrek, kussensloop) en wat ga je daarmee doen. O, en waarom werkt de stofzuiger niet als je op de knop drukt? (Hint: stekker). Al die voorkennis moet je activeren voor je aan de slag kunt.
Datzelfde geldt ook voor verschillende personages: wie is deze figuur (en bij fantasy ook: wat is deze figuur), wat is zijn/haar/diens rol in het verhaal, hoe verhoudt dit personage zich met de rest van de personages, wie zijn de vrienden en vijanden van dit personage… Dat vraagt best wat van een lezer, zeker als het een verhaal met veel personages betreft en/of een onervaren lezer is (in het genre of algemeen). Je vraagt als auteur dan eigenlijk van een lezer om steeds weer die voorkennis te activeren, en vooral ook om steeds nieuwe en andere voorkennis te activeren. En hoewel dat natuurlijk een goede oefening is voor onze hersenen, kan het ook maken dat je als lezer afhaakt.
Hoe verschillende perspectieven je soms afleiden van het verhaal
Waarom haak je als lezer af? Omdat je bijvoorbeeld even niet de mentale ruimte hebt om al die achtergrondkennis van al die personages steeds weer te activeren. Of omdat de personages nauwelijks van elkaar te onderscheiden zijn (tip voor auteurs: als je voor verschillende personages kiest, geef ze dan ook allemaal een eigen ‘tone of voice’ mee). Of omdat je denkt dat je het ene personage leest, maar niet door had dat de auteur al op een ander personage was overgestapt. Of omdat je tijdens het activeren van de voorkennis afgeleid raakte door iets anders. Of omdat het laden van de voorkennis zo veel van je vraagt dat je je niet meer kunt focussen op het verhaal.
Soms is het verstandig om te kiezen voor een boek dat vanuit een perspectief verteld wordt. Omdat je even niet de ruimte hebt voor verschillende personages (en alle bijbehorende achtergrondkennis of omdat een extra personage niets toevoegt. Maar vooral omdat verschillende personages en perspectieven (en het activeren van de bijbehorende achtergrondkennis) je kunnen afleiden van het verhaal zelf.
BookSomeTea 
Meestal lukt het bij mij redelijk om vanuit twee perspectieven te lezen, maar meer vind ik over het algemeen lastig. Een vriendin van mij vertelde trouwens pas dat ze bij een boek met meerdere perspectieven gewoon eerst alles vanuit het ene perspectief leest en dan vervolgens vanuit het andere;).
LikeGeliked door 1 persoon
Ik merk dat het ook afhankelijk is van hoe goed de auteur de personages van elkaar laat verschillen, maar daar is (zo goed als) geen onderzoek naar gedaan. Sowieso niet naar dit fenomeen… (Hint voor aankomende studenten Nederlands!)
LikeGeliked door 2 people
Ik baal altijd flink van wisselende perspectieven. Maximaal 2 kan ik eraan, anders haak ik af. Ik kan namelijk geen namen onthouden, en bovendien vind ik het gewoon niet fijn. Dan zit je net lekker in het verhaal, en dan verandert het perspectief weer….
LikeLike
Ja en als je lang iemand volgt (zeg maar: een aantal bladzijden) of de personages zijn goed uit elkaar te houden, dan gaat het wel. Maar iedere 2-3 pagina’s een ander en/of personages die te veel op elkaar lijken… dat gaat mis.
LikeLike
Ja, precies! Dat leest gewoon niet fijn. Ik heb weleens overwogen om dan gewoon eerste 1 perspectief te lezen achter elkaar. Dus de andere hoofdstukken overslaan en dan alleen dat perspectief te lezen. En daarna het perspectief van personage B, en daarna C etc.
LikeLike
De oplossing van de vriendin van @hoofdtaal dus!
LikeLike
Meer dan twee vind ik lastig, vooral als de gedachten uitgebreid worden weergegeven, want dan zijn er nog meer perspectieven.
LikeLike
Ik hou van wisselende perspectieven op voorwaarde dat het meteen duidelijk is wie er aan het woord is én dat de innerlijke stem van elk personage een eigen kleur heeft (bijvoorbeeld andere woorden of spreekstijl). Misschien komt dat omdat ik in het dagelijkse leven ook geboeid ben door hoe iedereen dezelfde situatie anders beleeft of bekijkt, dat maakt het leven zo interessant.
Met de leesgroep lazen we ‘Ons soort mensen’ van Juli Zeh. In het begin lijkt het alsof er elk hoofdstuk een ander personage aan het woord is en het kostte me enkele hoofdstukken voor ik in het verhaal zat, maar al die perspectieven maken het verhaal ontzettend rijk. Het is een van mijn lievelingsboeken.
Perpectiefwissels ervaar ik helemaal niet als multitasken (wat ik totaal niet kan), misschien eerder als taakswitchen, maar blijkbaar heb ik als het op lezen aankomt best veel ruimte in mijn hoofd. Ik lees soms ook drie of vier boeken tegelijk, maar dan moeten ze wel genoeg verschillen van elkaar.
Wat jij hebt met perspectieven, heb ik met flashbacks en flashforwards. Ik heb het liefst dat het verhaal chronologisch verteld wordt. Tenzij er een héél héél goede reden is om het anders te doen.
LikeLike
Leuk dat je hierover schrijft! Ik heb dit bij mezelf sinds kort ontdekt en lees geen boeken meer waar boven de hoofdstukken het personage staat.
LikeLike
Ik merk dat boeken met meerdere perspectieven me beter afgaan als ik voldoende grote stukken in één keer kan lezen. Als ik maximum een kwartier per dag kan lezen, al eens een dag niet, … dan ben ik al snel niet meer mee. Die boeken zijn voor mij dus meer geschikt voor vakantieperiodes of weekends met voldoende leestijd. Ik heb ook al wel eens een “spiekbriefje” voor mezelf gemaakt, met daarop van elk hoofdpersonage de belangrijkste kenmerken (beroep, woonplaats, verhouding tegenover de andere personages, etc.), zodat ik niet telkens moest terug bladeren op zoek naar die info.
LikeLike