Het begon met deze tweet van Monique Dijkgraaf, over het online congres van Stichting Lezen: Lees je nu, lees je later. In dit congres was de discussie ‘boeken vs andere media’ weer eens aangezwengeld, nu met de focus op games. Ik reageerde onder de tweet al dat dit te maken heeft met hoe de verschillende belonings- en feedbacksystemen in je hersenen werken, maar ik denk dat dit meer uitleg behoeft dan ik op Twitter kan geven. Vandaar deze blogpost.

Paul Sikkema: "Jongeren geven aan zich niet lang te kunnen concentreren op een boek."
Eus: "Maar ze kunnen wel 6 uur op de PlayStation…" 😉#LezenCentraal2021 #leesjenuleesjelater

— Monique Dijkgraaf (@biblionique) April 7, 2021

Games vs boeken

Oke, wat is het grote verschil tussen games en boeken (zeg maar afgezien van de grafische vormgeving en de interactie)? In games zitten twee dingen die niet in boeken zitten: een beloningssysteem en een feedback-cirkel. Deze twee dingen werken met elkaar samen, en de hersenen van jongeren (die nog niet volledig volgroeid en ontwikkeld zijn) zijn hier extra gevoelig voor. Daarnaast maken ook stress, mentale problemen en bepaalde stoornissen in je hersenen (oa ADHD, verslaving en verslavingsgevoeligheid) je extra gevoelig voor beloningssystemen en positieve feedback. Drie keer raden waar die games op inspelen.. 😉

Goed, om dus te beginnen met de feedback-cirkel (of feedback-loop) in games: die bestaat (zoals je in het filmpje hierboven kunt zien) uit vier punten: begrijp de situatie, doe iets, hoe werken de regels en feedback. Hiermee wordt in hele kleine stapjes heel snel heel veel geleerd, omdat deze cirkel zichzelf steeds herhaalt, maar dan met steeds nieuwe informatie en nieuwe situaties. Daarnaast werkt de manier van feedback geven van videogames extreem goed, en wel om drie verschillende redenen: de feedback is accuraat (lees: gaat over de situatie en niet over jou als persoon), de feedback is doorgaans positief en in ieder geval zonder ‘veroordeling’ en je krijgt het meteen (en niet pas na een aantal uur/dagen/weken/maanden).

Deze feedback-loop is weliswaar enigszins ingebouwd in het leren lezen, maar niet in het blijven lezen. Voor blijven lezen krijgen jongeren geen extra punten op school, ze krijgen geen beloning thuis en voor stickers in hun schrift of een mooie krul zijn ze te groot (en dat levert dus niet genoeg motivatie op om te blijven lezen).

Daarnaast zit er in games een beloningssysteem wat heel duidelijk is: een hoger level, hogere score of meer mogelijkheden. Je kunt nieuwe gebieden ontdekken, nieuwe apparaten krijgen of meer geld verdienen. Hoe meer tijd je in de game stopt, hoe hoger de beloning. Ook dat beloningssysteem werkt met lezen anders. Hoewel lezen hartstikke nuttig is, zijn die beloningen niet zo direct en niet zo duidelijk als in games. Het is niet zo dat die hoofdpersoon meer meemaakt als jij meer leest, of dat er extra mogelijkheden zijn voor de hoofdpersoon als jij blijft lezen. Het verhaal wordt er niet spannender of mooier van.

Gamificatie van lezen

Boeken zijn dus duidelijk in het nadeel als het gaat om de feedback-loop en het beloningssysteem. Het helpt ook niet dat het soms maanden (of jaren) kan duren voor er een nieuw boek van je favoriete auteur of een nieuw deel van je favoriete serie verschijnt. Hoe kunnen we er dan toch voor zorgen dat jongeren lezen net zo boeiend gaan vinden als games?

Eigenlijk heel simpel: door gebruik te maken van gamificatie, ook wel bekend als gamification. Dit wil zeggen dat je spel-elementen toevoegt aan iets wat niet per se een spel is. Pokemon Go is daar het duidelijkste voorbeeld van: die hebben een spelletje weten te maken van wandelen, of wandelen weten te koppelen aan een spelletje, net hoe je het wil zien.

Maar hoe kun je van lezen nou een game maken? Simpel: je maakt er een reading challenge (leesuitdaging) van. Je kunt je aansluiten bij een van de reading challenges die online georganiseerd worden, of je maakt je eigen challenge. Dat laatste werkt goed bij bijvoorbeeld een klas of een leerjaar op school, want je kunt de uitdagingen en opdrachten dan aanpassen aan het niveau van de leerlingen of aan de thema’s die op dat moment behandeld worden/spelen in de media. Wat denk je van Havo tegen VWO, groep 7 tegen groep 8 of jongens tegen de meiden? Je kunt de klas ook verdelen in teams, en het team met de meeste punten wint. Bepaal vooraf een puntensysteem en verzin een manier om bij te houden (of te controleren) of de boeken ook echt gelezen zijn, en je reading challenge is een feit. Vaak zijn dit soort dingen ook nog goed voor de sfeer en de teamgeest in de groep, dus dit is echt een win-win-situatie.

Uiteraard hopen wij boekenwurmen en leesfanaten dat de jongeren na zo’n reading challenge het licht hebben gezien en uit zichzelf hele stapels boeken verslinden, maar laten we eerlijk zijn: de kans is aanwezig dat daar meer dan een challenge voor nodig is. En dat is helemaal niet erg, want uiteindelijk wordt het doel wel bereikt: ze lezen meer dan ooit te voren.