De Nationale Voorleesdagen zijn weer bezig, en zoals gewoonlijk focust men op prentenboeken en jonge kinderen. Ik ben het daar niet mee eens, ik vind dat voorlezen goed is voor iedereen. Vandaag focus ik op voorlezen voor jongeren.

Tijdens mijn studie Nederlands heb ik meegewerkt aan een onderzoek naar voorlezen op middelbare scholen en het effect daarvan op de taalontwikkeling. Het onderzoek vond plaats op scholen met leerlingen met een lage taalvaardigheid, en naast heb observeren en analyseren van de observaties werd er ook gemeten of de taalvaardigheid omhoog ging (spoiler alert: ja).

Daarnaast blijkt uit diverse onderzoeken dat luisteren net zo goed is als lezen. Luisteren vraagt daarnaast best wat concentratie, wat in tijden van social media en snelle beloningen een nuttig tegenwicht en dito vaardigheid is.

Kortom: voorlezen is, in mijn ogen, ook goed voor jongeren. Het helpt bij hun taalontwikkeling en het helpt ze om een aandachtsboog te vergroten, twee dingen die ik graag stimuleer. Daarom bespreek ik vandaag verschillende boeken die je goed voor kunt lezen aan jongeren. Daarnaast bespreek ik vandaag ook boeken die geschikt zijn om voor te lezen aan jongeren met een verstandelijke beperking, taalachterstand en taalontwikkelingsstoornis (TOS).

Boeken om voor te lezen aan jongeren voor 12 tot 15 jaar

De reis van Yarim van Hans Hagen. Op een avond ziet Yarim een leeuw. Hij klimt in een boom en weet het dier de doden, maar breekt wel zijn arm. Die arm herstelt nooit meer helemaal, en zijn ouders moeten de pacht betalen. Dat kan alleen als Yarim tot slaaf wordt gemaakt en mee gaat naar de grote stad, om Ku Bau, de koningin, te dienen. Tijdens deze reis ontmoet Yarim bijzondere mensen en maakt hij een aantal bijzondere dingen mee. Meer dan eens staat zijn leven op het spel, en vaker nog komt zijn snoer met leeuwentanden hem goed van pas. Tot datzelfde snoer opeens een gevaar vormt… Dit verhaal is gebaseerd op archeologische vondsten en zou het goed kunnen doen tijdens een les over het Midden-Oosten of een geschiedenisles over het oude Mesopotamië.

Adres Onbekend van Susin Nielsen. Felix woont namelijk het grootste deel van dit verhaal met zijn moeder samen in een kampeerbusje, en op een gegeven moment heeft hij het over ‘activiteiten waarvan je niet wil dat je moeder ze weet’ of iets in die trant. Voor alle ouders/verzorgers/leerkrachten die daar geen probleem mee hebben is dit boek een aanrader. Felix woont dus met zijn moeder in een busje, want ze hebben geen geld om de huur te betalen. Dat is niet altijd makkelijk, maar de moeder van Felix wil niet dat andere mensen weten van hun woonplek. Ze is namelijk bang dat Felix dan bij haar wordt weggehaald. En dus houden Felix en zijn moeder hun situatie geheim, ook voor Felix’ beste vrienden. Dat wordt echter steeds ingewikkelder… Een verhaal over een serieus onderwerp, maar toch met de nodige humor gebracht.

Toen de wereld nog van ons was van Liz Kessler. Oostenrijk, 1936. Drie vrienden in een reuzenrad. Ze zijn negen jaar en in het reuzenrad voelen ze zich de koning te rijk. De vader van Leo maakt een foto. Drie dolgelukkige kinderen: Elsa, Max en Leo. Maar de wereld is aan het veranderen: Elsa mag steeds minder, en de vader van Max vindt het maar niets dat zijn zoon vrienden is met een Joods meisje. Leo en zijn moeder kunnen vluchten, maar zijn vader blijft achter. En Elsa en Max ook, die steeds verder van elkaar verwijderd raken, zowel letterlijk als figuurlijk. Ooit was de wereld van hen. Nooit zal de wereld nog van hen drieën zijn.

Mijn broer heet Jessica van John Boyne. Stel: je broer zegt op een dag dat hij niet je broer is, maar je zus. Hoe is dat dan voor jou? En wat doet dat met de band tussen jullie twee? Gaat het alleen om wat er in je ondergoed zit, of is er meer aan de hand? En waarom denken je ouders alleen maar wat voor effect dit heeft op de carrière van je moeder? En waarom helpt niemand jou, terwijl ook jouw wereld op zijn kop is gezet? Met al deze vragen worstelt Sam vanaf het moment dat zijn broer Jason vertelt dat hij zich een meisje voelt. Sam begrijpt de gevoelens van Jason niet, en hij is boos omdat het de schuld van Jason is dat alles veranderd en Sam nu gepest wordt op school. Tegelijkertijd houdt hij ook van Jason, en wil hij de band die ze hebben niet kwijt.

Toen waren er nog vier… van Chelsea Sedoti. Vijf jongeren gaan kamperen. Vier komen er terug. Een van hen, Maylee, is vermist. Petra denkt dat ze verdwaald is, Nolan denkt dat ze is opgegeten door bigfoot, Abigail weet zeker dat John Maylee heeft doodgeschoten en John wil een advocaat. In dit boek lees je alleen wat de jongeren aan de politie vertellen. Je leest niet wat de politie vraagt, maar bijvoorbeeld ook niet hoe ze eruit zien. Je moet dus echt afgaan op wat ze vertellen. Dit is een verhaal over vriendschap, geheimen en verraad. Veel puzzel, weinig bloed, en de sfeer bouwt zich langzaam op.

Zoektocht in Katoren van Jan Terlouw. Zoektocht in Katoren is het los te lezen vervolg op Koning van Katoren. Het voornaamste wat je uit dat boek moet weten is dat Stach en Kim koning en koningin zijn geworden. Bij deze. Dit verhaal gaat over Koss. Koss is geitenhoeder, maar op een dag dwingen de omstandigheden hem om van zijn veilige berg af te komen en op reis te gaan door het land Katoren. Daar ziet hij veel dingen waarover hij zich verwondert, en de mensen die hij tegenkomt en de vrienden die hij maakt vinden hem ook bijzonder. Koss doet de dingen namelijk anders dan ze gewend zijn, en daardoor leren ze van elkaar. Het verhaal is maatschappijkritisch, zonder dat het er duimendik bovenop ligt. Een aanrader voor kinderen die graag nadenken over de wereld waarin ze leven, maar tegelijkertijd ook van een goed verhaal houden.

H@ck van Mirjam Mous. Holden en Prissy (broer en zus) leven in de periode na de Bange Jaren. Prissy volgt het systeem, Holden gaat er juist tegenin. Als hij op een dag een schuilkelder met blikken eten en vuurwerk ontdekt, besluit hij beide dingen uit te proberen. Het eten smaakt lekkerder dan alles wat hij als eten kent, en het vuurwerk steekt hij af op een feestdag. Maar dat komt hem duur te staan, want hij wordt naar Het Instituut gestuurd. Prissy komt er al snel achter dat haar broer erin is geluisd. Wie wil Holden per se in Het Instituut hebben, en waarom? En waarom wordt Holden precies naar die ene plek gestuurd waar hun vader is overleden? En wat wil hacker Mo van Prissy? 

Boeken om voor te lezen aan jongeren van 15 tot 18 jaar

Optimisme is dodelijk van Susin Nielsen. Petula heeft helemaal geen angststoornis en ze is ook geen controlfreak, ze is alleen maar realistisch. Tenminste, dat vind ze zelf. Maar haar ouders en haar leraren op school denken daar anders over, en daarom moet ze verplicht naar creatieve therapie. Petula vindt dat heel stom, tot er een leuke nieuwe jongen in de groep komt. Een jongen die haar en de rest van de groep wakker schudt en verder helpt dan ze ooit zijn gekomen. Maar waarom zit hij eigenlijk bij die creatieve therapie? En waarom wil hij niet op social media?

De halszaak van Astrid Witte. Tim heeft onlangs een ingrijpende, levensreddende operatie gehad. Toch kan hij aan bepaalde veranderingen in zijn leven maar moeilijk wennen. Christie heeft onlangs haar vriendje, Dave, verloren. Dave heeft euthanasie gekregen voor zijn niet-behandelbare depressie. Op een dag zit Christie rond te neuzen op de site van het bedrijf dat Dave hielp met de euthanasie. Ze ziet een foto van Tim, die vertelt hoe zijn leven is verandert door de operatie. Tim heeft precies hetzelfde litteken als Dave… Samen met Rodney, haar beste vriend, zoekt Christie contact met Tim. Met z’n drieen proberen ze te achterhalen wat er is gebeurd. Want dat er iets niet in de haak is, dat staat vast…

Nodig van Joelle Charbonneau. Kaylee weet wat zij nodig heeft: een nier voor haar zieke broertje. Maar dat is makkelijker gezegd dan gedaan. Dan komt er een nieuw sociaal platform: NODIG. Je kunt aan NODIG vragen wat je maar nodig hebt, en NODIG zal het, in ruil voor een simpele taak, voor jou regelen. Geen centje pijn, toch? Haar klasgenoten vragen om nieuwe telefoons, backstage-kaartjes en andere dure spullen, en moeten in ruil daarvoor taken doen. Maar als Kaylee haar verzoek plaatst, krijgt ze geen taak. Waarom niet? En is de app wel zo onschuldig als het lijkt?

Jinxed van Amy Mcculloch. Lacey wil dolgraag compagneur worden, en daarvoor moet ze naar Profectus, een elite-technologieschool waar alleen de allerbeste leerlingen worden aangenomen. Bijkomende complicatie is dat Lacey een beurs nodig heeft, omdat ze anders niet de benodigde baku (computergestuurde robot) kan kopen. Maar als Lacey een baku van het juiste level vindt en weet te repareren, kan ze toch naar Profectus. Lacey gaat op in het nieuwe schoolleven. Alleen is er ondertussen ook iets aan de hand met haar baku. Hij lijkt wel… te leven!

Free to fall van Lauren Miller. Hoe zou het zijn als een app ieder aspect van jouw leven zou bepalen? Van de drankjes die je besteld tot de route die je moet nemen en van je tijdstip van vertrek tot aan de keuzes voor een optimaal, gelukkig leven? Dat is Lux, de app van Gnosis. Rory en al haar vrienden gebruiken de app, en dat werpt zijn vruchten af: Rory wordt toegelaten tot Theden, een van de meest prestigieuze opleidingen van het land. In haar nieuwe woonplaats ontmoet ze North, en hij maakt heel bewust geen gebruik van Lux. Waarom niet? Waarom wil North geen optimaal en gelukkig leven?

The hate U Give van Angie Thomas. Starr woont in een arme zwarte wijk en gaat naar een dure witte school. Deze twee werelden botsen heel hard op het moment dat haar beste vriend Khalil volkomen onterecht wordt doodgeschoten door de politie. In haar wijk is iedereen boos op de politie, maar op haar school hoort ze ‘dat die jongen dan wel wat gedaan zal hebben, want de politie schiet heus niet zomaar iemand dood’. Starr heeft het gevoel dat ze Khalil moet verdedigen, dat ze schuld heeft aan zijn dood, en tegelijkertijd is ze woest dat hij zomaar is doodgeschoten. Omdat hij naar zijn haarborstel reikte, en de politie dacht dat het een pistool was. Maar Starr loopt tegen meer vooroordelen van haar klasgenoten aan, en omgekeerd heeft zij ook vooroordelen over hen. En dan krijgt ze een wit vriendje. Kunnen ze hun vooroordelen overstijgen?

Boeken om voor te lezen aan jongeren met een verstandelijke beperking, taalachterstand en/of taalontwikkelingsstoornis

Laat ik even beginnen met uitleggen waarom ik vind dat ik advies mag geven over voorleesboeken voor deze (kwetsbare) doelgroepen. Ik ben vrijwilliger op een school voor voortgezet speciaal onderwijs (VSO) en werk daar met jongeren met een verstandelijke beperking. Ik lees voor tijdens het praktijkvak waar ik naast een collega sta en we samen de groep werknemersvaardigheden leren en draai een middag in de week de schoolbibliotheek (ja, ik heb gecheckt of de auteurs een vergoeding krijgen voor de boeken die we uitlenen, het antwoord is ja). Mijn collega’s weten langzamerhand dat ik veel van boeken weet, en komen dus bij mij met vragen over wat ze met een leerling samen kunnen lezen of wat ze kunnen voorlezen. Doorgaans draag ik een paar opties aan, en kiezen zij daar dan een of twee boeken uit.

In de ruimte is het stil van Nicole Panteleakos. Nova heeft nooit andere liefde gekend dan de liefde van haar zus Bridget. Ze wacht in pleeggezin nummer zoveel dan ook met smart op Bridget. En Bridget zal komen, want Bridget heeft beloofd om samen met haar naar de lancering van de Challenger te kijken. Dat is al over 10 dagen, dus Bridget moet opschieten! Ondertussen went Nova heel voorzichtig aan haar nieuwe school (speciaal onderwijs, want Nova ‘is een denker, geen prater’ aldus Bridget) en nieuwe pleegouders. Maar ze wacht nog steeds op Bridget. De lancering komt steeds dichterbij, maar Bridget is er nog niet. Waar is Bridget?
Dit boek is in mijn ogen heel geschikt omdat het gaat over een meisje dat zelf naar het speciaal onderwijs gaat. Nova worstelt met het wennen, maar ook met het feit dat ze zich niet goed verstaanbaar kan maken en niet goed kan uitdrukken. Ook de houding van sommige hulpverleners in het verhaal zal (helaas) voor sommige jongeren herkenbaar zijn. Maar de succeservaringen die Nova laten bloeien (en de mooie les over succeservaringen die je daar aan kunt koppelen) maken dit ook een heel geschikt boek voor de doelgroep.

Grote gevoelens van Janny van der Molen. Grote gevoelens legt uit waarom mensen doen zoals ze doen. Waarom je moeder bijvoorbeeld zoveel rookt, en of jij daardoor ook meer kans hebt om verslaafd te raken. Of waarom je niet naar je gevoel hebt geluisterd maar hetzelfde deed als de groep. Of hoe je aan je ouders vertelt dat je misschien homo bent. Of het normaal is dat jij zoveel chaos in je hoofd hebt. En als iemand tegen je zegt dat je moet worden wie je bent, hoe doe je dat dan? Dit boek geeft op allemaal van dat soort vragen een antwoord. En dan niet met saaie droge kost, maar in verhaalvorm. Zodat het ook allemaal nog een beetje leuk blijft 😉
Emotionele ontwikkeling is vaak extra ingewikkeld bij deze doelgroep, en dit boek kan jongeren helpen te begrijpen wat ze voelen en waarom. Misschien zijn niet alle verhalen geschikt, maar een aantal mogelijk wel. Jij kent je eigen jongere(n) het beste, dus ik vertrouw erop dat je zelf kunt inschatten welke verhalen passend zijn (en welke niet).

Pleingeheimen, of hoe je altijd beste vrienden blijft van Jacques Vriens. Dit is een omnibus met daarin drie boeken uit de serie van het Kattenpleintje. Iedereen noemt het altijd het Kattenpleintje, behalve professor Stekeltee en zijn vrouw, want die gebruiken altijd de officiële naam: Het Burgemeester B.H. Janssen van Kattenplein. In ieder boek volg je een ander kind wat aan het kattenpleintje woont. Steffie, Max en Mei-Lan vervelen zich nooit, want er is iedere dag wel iets anders te beleven. Bijvoorbeeld als iemand uit de plaatselijke supermarkt steelt. Of als de gemeente bedenkt dat er op het Kattenpleintje een grote parkeerplaats moet komen. Dat laten ze niet zomaar gebeuren! Soms maken ze ook ruzie, maar ruzie is maar voor even en vriendschap voor altijd… Toch?
Jacques Vriens komt zelf uit het onderwijs, en voorleesboeken van zijn hand zijn al snel goed. Vriendschap is voor veel jongeren met een beperking een ingewikkeld concept, dus een voorleesboek met dat thema is een fijne manier om in gesprek te gaan over dit thema en de emoties die daaraan vast zitten.

De zoete zusjes van Hanneke de Zoete. Deze serie is ontstaan omdat twee zusjes samen YouTube-filmpjes maakten. Samen met hun moeder hebben ze deze boekenserie geschreven, waarbij de zusjes in ieder deel een ander avontuur beleven. De boeken hebben dezelfde sfeer als de YouTube-filmpjes, dus voor kinderen die dol zijn op de filmpjes is dit dé voorleestip voor de zomer!
Het is soms lastig om deze doelgroep te interesseren voor boeken en verhalen. Maar… als ze de personages al kennen van YouTube is het vaak een stuk makkelijker! De boeken van de Zoete Zusjes zijn bij onze schoolbibliotheek enorm populair, en eigenlijk worden ze binnen een halve dag nadat ze zijn ingeleverd alweer uitgeleend. Dit is dus echt een serie die ik zou aanraden om voor te lezen of samen te lezen, want ik zie uit de eerste hand hoe enthousiast de leerlingen van mijn school hiervan worden.

De avonturen van Thomas, Rutger en Paco van Sander Vink. Nog een serie met personages van YouTube, en ook deze serie vliegt de schoolbieb uit bij ons. Sterker nog: we hebben inmiddels extra exemplaren moeten aanschaffen, omdat zo veel leerlingen deze boeken willen lezen. Ik kan je dus van harte aanraden om een boek van deze serie aan jouw jongere(n) voor te lezen, of te kijken of dit ze kan stimuleren om het boek samen te gaan lezen. De boeken hebben dezelfde maffe licht hysterische sfeer als de YouTube-filmpjes, en die sfeer spreekt deze doelgroep duidelijk aan.