Op 15 augustus verscheen er een opiniestuk in NRC Handelsblad. Stine Jensen, filosoof en schrijver, hield een pleidooi voor het inzetten van de leesstraf in de strijd tegen de ontlezing.
Hoewel ik het met Jensen (en een heleboel andere mensen) eens ben dat er iets moet gebeuren aan de ontlezing en dat we ons enorme zorgen moeten maken over de leesvaardigheid van kinderen en jongeren, weet ik niet of een leesstraf de beste oplossing is.
De argumenten van Jensen
Jensen heeft twee argumenten om in te zetten op leesstraf in plaats van leesplezier. Als voorbeeld haalt ze een rechter aan die een aantal jongeren verplicht om een jaar lang ieder maand een boek te lezen nadat ze een school voor Afro-Amerikaanse kinderen hebben beklad met hakenkruizen. De rechter doet dit omdat ze tijdens de rechtszaak merkt dat de jongeren niet weten wat de achterliggende symboliek van het hakenkruis is en hoe dat in het verleden is gebruikt/misbruikt. Door te lezen kregen de jongeren de kans om hun kennis te vergroten, zich in te leven in personages en zo hun moraal en ethiek op te bouwen. Geen van de jongeren is teruggevallen in het gedrag van voor deze straf. Het argument dat Jensen hieruit haalt is dat lezen helpt om je wereld te vergroten, je een breder perspectief geeft, je voor ethische dilemma’s komt te staan en je ‘stilistisch vernuft’ ontwikkelt.
Het tweede argument komt ook uit een anekdote, namelijk dat haar eigen dochter ook maar weinig leest, hoewel ze de boeken die ze gelezen heeft wel ‘heel leuk’ vond. Maar het ‘leuk vinden’ was niet genoeg motivatie om meer te gaan lezen. Jensen ziet hierin een parallel met de ontlezing in het algemeen, en dus het bewijs dat inzetten op ‘lezen voor de leuk’ niet werkt als het gaat om leesbevordering. Vandaar dat Jensen een pleidooi houdt voor de leesstraf.
Straf of plezier?
Hoewel ik de redenering van Jensen kan volgen, denk ik niet dat lezen als straf bij gaat dragen aan het vergroten van de leesvaardigheid. Op korte termijn misschien wel, omdat er meer gelezen wordt. Maar een van de meest adequate manieren om weerstand te creëren tegen iets, is door het in te zetten als straf. Wie is er dol op de karweitjes die je vroeger moest doen als je ouders/de leerkracht boos op je waren? Zijn er jongeren geweest die na een maand papierprikken in opdracht van Bureau Halt dachten ‘hier ga ik de rest van mijn leven mee door, ik heb nu mijn levensvervulling gevonden!’?
Ik vermoed dat Jensen vooral vindt dat lezen nu als iets vrijblijvends wordt gezien, en dat dat versterkt wordt door het woord ‘leuk’. En ze heeft een punt dat lezen niet ‘alleen maar leuk’ is of hoeft te zijn. Lezen is nuttig, goed voor je hersenen, je sociaal-emotionele ontwikkeling en je woordenschat. Lezen laat je kennis maken met andere culturen, met mensen die een andere kijk op de wereld hebben dan jij. Het zorgt ervoor dat je gaat nadenken: wat zou ik doen als ik deze persoon was? Kan ik begrijpen waarom deze persoon zo handelt? En lezen zorgt ervoor dat je bepaalde basisvaardigheden onderhoudt die je nodig hebt om te functioneren in de maatschappij. Zoals een brief kunnen lezen, maar ook nadenken over een nieuwsbericht of over wat het standpunt van een politieke partij voor jou betekent.
Mijn oplossing
Ik denk dat we moeten inzetten op twee dingen. Ten eerste moet lezen een gewoonte worden, net als sporten, groente eten en je handen wassen. Niet dingen die iedereen heel erg leuk vindt, maar wel dingen waarvan iedereen kan snappen dat ze goed voor je zijn. Er moet dus ook in het lees- en literatuuronderwijs aandacht komen voor het belang van lezen, en ouders moeten het goede voorbeeld geven door zelf ook regelmatig te lezen (net zoals ze zelf ook hun groente op moeten eten 😉 ).
Tegelijkertijd moeten we ook aandacht blijven hebben voor het lezen voor de leuk. Wanneer je groenten lekker vindt, eet je er meer van. Heb je een sport gevonden die bij jou past, dan doe je het vaker. En als je boeken kunt vinden die je leuk vindt, ga je vaker lezen. Zeker als lezen al een gewoonte is. Zorg dus dat er veel verschillende boeken worden aangeboden (ja ook graphic novels, flutromannetjes en sportboeken), zodat kinderen en jongeren kunnen ontdekken wat ze leuk vinden om te lezen. Laat ze elkaar boeken aanraden, en maak tijdens de schooluren ruimte in het rooster om een poosje te lezen. Er is ook ruimte voor sport en verzorging, dus dan kan hier ook ruimte voor komen. Leer kinderen en jongeren hoe ze die leuke boeken in de bibliotheek kunnen vinden, en zorg dat ze meters maken. Of ze dat nou doen in een sportboek, een thriller of een literaire roman, dat maakt niet uit. Op dit moment is ieder kwartiertje lezen meegenomen.
BookSomeTea 
Mij lijkt straf ook niet de oplossing, al is het in het geval van de hakenkruizen niet verkeerd om ze daarin te laten verdiepen.
Ik denk dat er inderdaad meer vanuit het onderwijs moet komen. Wij lazen wel op de basisschool maar eigenlijk veel te weinig. Er zou meer ruimte moeten zijn om te lezen op wekelijkse of dagelijkse basis misschien wel. De overheid zou meer moeten steunen om de schoolbieb groter en interessanter te maken.
En de leeslijst op ‘t middelbare moet moderner. Ik snap wel dat je verplicht twee of drie oudere boeken moet lezen, maar onze hele lijst was minstens 5 á 10 jaar oud.
LikeLike
Het probleem ligt niet alleen bij de scholen. Dit is echt iets waarin samengewerkt moet worden. Ouders, scholen, overheid, GGD… Net zoals er in de gaten wordt gehouden of een kind wel groente en fruit eet, regelmatig beweegt en zich goed ontwikkeld. Lezen is onderdeel van die ontwikkeling, niet iets wat je alleen maar op school moet doen. Lezen moet een gewoonte worden, zowel voor de kinderen als voor de ouders.
LikeLike
Natuurlijk. Maar wat ik benoem zijn wel vaak twee knelpunten wanneer jongeren stoppen met lezen, veel jongeren lezen na de middelbare school jaren niet omdat het gedwongen lezen van oudere niet interessante boeken voor jongeren niet motiverend werkt. Uiteraard moet het ook vanuit huis komen
LikeGeliked door 1 persoon
Die oudbakken leeslijst helpt zeker niet mee! Daar heb ik overigens wel eens een blogpost over geschreven 😉
Maar de bottomline: we moeten gewoon allemaal lekker gaan lezen, zonder oordeel over wat er gelezen wordt.
LikeLike
Ik denk inderdaad dat als het als straf wordt ingezet, de lol er snel van af gaat. Je zou ook boeken kunnen aanraden die gewoon binnen iemand interesse gebied vallen. Goede blog, Nienke!
LikeLike
Ja, en hoe vreselijk is het nou als kinderen hun liefde voor lezen ontdekken door graphic novels te lezen of bijvoorbeeld paardenboeken? De huidige situatie is dat er gewoon niet gelezen wordt en kinderen en jongeren ongeletterd zijn. Dat lijkt me toch echt veel slechter dan dat wat er gelezen wordt niet van de allerhoogste kwaliteit is.
LikeLike
Hoewel ik snap wat Stine met haar idee wil bereiken, ben ik het meer met jou eens. Iets inzetten als straf, heeft meestal niet zo’n fijn effect. Ik had trouwens vroeger op school graag als straf gehad dat ik moest lezen, bedenk ik nu. Had dan alleen wel gevoeld als een beloning.
LikeGeliked door 1 persoon
Dat is het probleem: de mensen die al van lezen houden beloon je ermee, en de mensen die niet van lezen houden gaan heus niet van lezen houden omdat het opeens als straf wordt ingezet. Dus: maak van lezen een gewoonte, onderdeel van het dagelijks leven.
LikeLike
Lezen als straf zal op het moment wel effect hebben, maar als je het als straf moet doen dan zal men het na de straf niet meer gaan doen. Denk ik… lezen moet geassocieerd worden met iets leuk. Dat is hetzelfde als een hond als straf naar zijn bench sturen. Een bench moet net een plek zijn waar ze graag zijn, niet als straf.
En ik juich ook elke vorm van lezen aan. Er zijn velen die neerkijken op fantasy, chicklits, etc. maar lezen is lezen! Zelf lees ik liever literaire romans, maar ik zal mensen niet scheef bekijken als ze liever andere dingen lezen.
LikeGeliked door 1 persoon
Lezen als straf klinkt ook meteen zo vervelend. Het lijkt me dat kinderen dan meteen al de hakken in het zand gaan zetten bij boeken. Wat niet wegneemt dat ik ook een voorstander ben van lezen.
LikeGeliked door 1 persoon
Daarom lijkt ‘lezen uit gewoonte’ mij ook beter 😉
LikeLike