Onlangs was er gedoe in de media. Een Nederlandse uitgeverij wilde het inauguratiegedicht van Anna Gorman laten vertalen in het Nederlands. Dat was op zich geen probleem. Waar het gedoe over ontstond, was het feit dat de uitgeverij hiervoor een blanke auteur had gevraagd, terwijl Gorman een persoon van kleur is. Er ontstond discussie: was deze blanke auteur echt de beste keuze als vertaler van de gedichten van deze zwarte spokenword-artist?

De discussie die er ontstond ging eigenlijk over twee dingen: ten eerste het kleurverschil tussen de twee auteurs, en ten tweede of de Nederlandse uitgeverij niet beter excellente vertaler had kunnen kiezen in plaats van een excellente auteur. Uiteindelijk gaf de Nederlandse auteur de opdracht terug aan de uitgeverij.

Welke keuze maak je?

Uiteraard had de uitgeverij wellicht beter voor een excellente vertaler kunnen kiezen dan voor een auteur. Ik schreef al eerder een blogpost over vertalen. Vertalen is een vak, en veel meer dan even de woordjes omzetten naar het Nederlands. De keuze van de uitgeverij voor deze auteur was omdat de auteur in kwestie in Nederland zich inzet voor diversiteit, van dezelfde leeftijdsgroep is als Gorman, een aantal literaire prijzen had gewonnen en beschikt over een literair instinct. En dat is geweldig, maar voor vertalen heb je meer nodig dan wat overeenkomsten met de auteur en kennis van en gevoel voor de Nederlandse taal.

Toch ging de discussie op social media niet zozeer over de kwaliteiten van de Nederlandse auteur, maar over het verschil in huidskleur. Hoe zou een blank persoon ooit de woorden van een persoon van kleur kunnen vertalen? Waarom was er niet voor een vertaler van kleur gekozen? Was het niet een enorme blijk van ‘white privilege’ om voor een blanke vertaler te kiezen? Het was juist zo krachtig geweest dat er een persoon van kleur was gekozen voor dit belangrijke moment, waarom moest dat dan opeens wit gemaakt worden?

Hoewel ik een deel van de argumenten goed kan begrijpen (met name dat deel dat zegt ‘mensen van kleur zijn al zo lang achtergesteld in vergelijking met blanke mensen, laten we de rollen nu maar eens omdraaien’), vind ik het wat ver gaan om te stellen dat je dezelfde achtergrond moet hebben als degene wiens/wier werk je vertaalt. Want als het goed is wordt de vertaler afgerekend op de kwaliteit van de vertaling, en de auteur op de kwaliteit van het verhaal. En dan kun je dus beter voor de beste vertaler kiezen, ongeacht de achtergrond van die vertaler. Toch?

Hoe ver ga je met de ‘own voices’?

Want als je alleen nog maar vertalers uit dezelfde (minderheids)groep als die van de auteur wil hebben, waar stopt het dan? Mogen boeken over obesitas alleen nog vertaald worden door obese vertalers? Mag ik, als ASS’er, eisen dat boeken over autisme alleen nog maar vertaald worden door mensen met ASS? En wat als een boek meerdere minderheidsgroepen tegelijk bediend? Welke keuze maak je dan? En is die keuze te verdedigen, zonder dat er ophef over ontstaat? Zal iedereen de keuze accepteren die er gemaakt wordt, of krijg je over iedere keuze rondom minderheden gedoe?

Natuurlijk is het fijn als de wereld inclusiever wordt. Maar ik denk niet dat ‘vertalingen mogen alleen nog maar door own voices gedaan worden’ een goede insteek is. Dat heeft niets met acceptatie te maken, en alles met discriminatie. Want hoe voelt het als jij een klus krijgt ‘want jij bent een vrouw/arbeidsmigrant/persoon van kleur/iemand waar we linksom of rechtsom subsidie voor krijgen en/of goede sier mee maken’ en dus niet omdat jij de beste bent of de kwaliteit van jouw werk (zo veel) beter is dan de anderen? Ik heb er wat ervaring mee, om in die positie te zitten, en ik kan je zeggen: dat is echt niet fijn. Het voelt niet als een compliment of een eer, het voelt alsof jij het verplichte goede doel bent.

De wereld wordt niet inclusiever van dit soort discussies. De wereld wordt inclusiever als iedereen elkaars positie kan begrijpen, of op zijn minst kan accepteren dat de ander zich voelt zoals hij/zij/they zich voelt. Om dat in de boekenwereld te bereiken, heb je de beste vertalers nodig, en af en toe een ‘sensitive reader’ (persoon uit de minderheidsgroep waar het werk over gaat en die af en toe op de stoel van de rij-instructeur gaat zitten om gas te geven/op de rem te trappen om te voorkomen dat de vertaler de inhoud uit het oog verliest. Een ervaringsdeskundige dus).

Kies voor kwaliteit

Dus, lieve uitgeverijen, kies voor kwaliteit. Kies voor de beste mensen op de juiste plekken. Laat de beste vertalers het werk vertalen, en vraag sensitive readers om de vertaling bij te sturen waar nodig. Laat ze met elkaar in gesprek gaan. Als je echt inclusief wil vertalen, maak je gebruik van de kennis van beiden: de vertaalkennis van de vertaler en de ervaringsdeskundigheid van de sensitve reader. Samen maken ze elkaar beter en met elkaar maken we de wereld (een klein beetje) inclusiever. Bij voorkeur zonder het verplichte goede doel-gevoel.