Om de haverklap hoor je weer een verhaal over een uitgeverij die boeken van een dode auteur ‘aanpast aan deze tijd’. En dan heb ik het niet over dat de Schippers van de Kameleon opeens een mobieltje hebben of dat Pluk en Meneer Pen even een digitale petitie starten. Nee, het gaat hier om aanpassingen die zijn gedaan op advies van zogenaamde ‘sensitiviteitslezers’. Zo wordt dik opeens enorm, wordt lelijk uit de boeken geschrapt en is een zwarte mantel opeens verboden, want zwart is een woord wat gevoelig ligt.

De ene week was het Roald Dahl, de week erop waren het de boeken van Ian Flemming (de auteur van de James Bond-boeken) en ik ben heel benieuwd welke dode auteur er volgende week herschreven gaat worden. Maar er is een ding wat me vooral opvalt: dat de boeken die al dan niet herschreven worden opeens heel veel media-aandacht krijgen.

En dat brengt mij op de vraag: is het herschrijven van dergelijke oude boeken gemotiveerd door oprechte gevoelens van ‘dit kan niet meer’ of door een gedachte in de trant van ‘nieuwe aandacht voor deze oude(re) boeken’?

Dit kan niet meer

Ik kan me voorstellen dat de originele gevoelens van Puffin en de erven van Roald Dahl oprecht waren. Dat ze oprecht voelden dat het een goed idee was om boeken die 50-70 jaar geleden verschenen zijn eens te laten checken, om zeker te weten dat er geen negers en dat soort woorden in stonden. En dat ze ook dachten hiermee te handelen in de geest van Roald Dahl, die ook tot inzicht kwam over zijn beschrijving van de Oempa Loempa’s.

Wel denk ik dat ze het verkeerd hebben aangepakt. Het lijkt erop dat de sensitiviteitslezers gewoon alle boeken door een soort database hebben getrokken en alle woorden die eventueel een verkeerde associatie zouden kunnen oproepen klakkeloos veranderd werden, waarna men met de nieuwe tekst naar de uitgeverij is gestapt, die het zonder goed te kijken naar de veranderingen besloot om alles door te voeren. Of niet goed begreep wat de implicaties waren van de veranderingen. Of die even vergeten waren dat de ‘beladenheid’ van een woord afhangt van een context.

En daar zijn ze de mist in gegaan, zoals ook Ellen Deckwitz uitlegde in De NieuwsBV:

Er zit een verschil tussen ‘dit woord kan niet meer’ (zoals de woorden ‘neger’ of ‘mongool’) of ‘deze context kan niet meer’ (bijvoorbeeld een klusjesman die een vrouwelijke opdrachtgever met ‘vrouwtje’ aanspreekt). Niet ieder woord is in iedere context kwetsend, en sommige woorden kunnen in een bepaalde context kwetsend zijn (zwart als aanduiding van een huidskleur bijvoorbeeld) en in een andere context niet (een zwarte trui/mantel, iemand die ‘De Zwart’ heet als achternaam of ‘een zwarte dag’ als aanduiding van een dag waarop iets heel ergs gebeurd is). Dan kun je klakkeloos alle woorden ‘zwart’ opzoeken en vervangen in een tekst, maar je kunt ook naar de context kijken. En dat heeft de uitgeverij bewust of onbewust niet gedaan.

En ik snap dat het heel ‘woke’ overkomt om dit soort dingen allemaal opeens aan te gaan passen, maar is het ook ‘woke’? Of is het een hele goede manier om jouw (wellicht wat oude/niet meer de meest populaire) boeken opnieuw onder de aandacht te brengen?

Nieuwe aandacht voor oude boeken

Het vermoeden dat er ook een stukje marketing meespeelt, ontstond bij mij toen ik vernam dat de boeken van Ian Fleming ook zouden worden aangepast. Ik denk namelijk zomaar dat er een flinke generatie Bond-liefhebbers is die niet weet dat er ook boeken zijn over de bekendste geheim agent ter wereld. Deze boeken zijn verschenen tussen 1953 en 1966, en wellicht zie je het al aan het jaartal: toen hadden mensen nog een beetje andere ideeën over vrouwen, vrouwenrechten en (rechten voor) mensen van kleur. De uitgever liet weten dat de boeken herdrukt zouden worden, en… aangepast aan deze tijd. Zo, is dat even een goede manier van aandacht vragen voor boeken van 70 jaar oud!

Want laten we eerlijk zijn: wie zit er te wachten op een politiek correcte en geëmancipeerde James Bond? Gaat Bond straks zelf de afwas doen? Probeert hij de Klu Klux Klan ervan te overtuigen dat mensen van kleur er net zo goed mogen zijn? Is Bond opeens een voorvechter van vrouwenrechten? Nee. Er zijn wat woorden aangepast, er zijn wat voetnoten geplaatst, en er is een zinnetje toegevoegd ‘dat dit mogelijk beledigend is voor moderne lezers’. Niet iets wat een enorm persbericht waard is, zou je zeggen. Maar als je dat bericht een week na alle ophef over Roald Dahl de wereld in stuurt, dan is dat een hele slimme manier om ervoor te zorgen dat mensen jouw boeken bespreken.

En daar zit volgens mij iets wat maar weinig mensen opvalt in deze hele ‘wij maken onze boeken woke’-hetze: ophef over een boek is ook een vorm van reclame voor een boek. Sterker nog: het is de beste vorm van reclame voor een boek. In dit geval zie je dat er twee dingen tegelijk worden bereikt: mensen praten weer over boeken in het algemeen en deze boeken in het bijzonder, en het zou mij niet verbazen als er snel nog even wat ‘ongecensureerde’ exemplaren van de boeken zijn verkocht. En ja, ophef kan tegen je werken, maar het feit dat heel Nederland zeker een week aan het praten is geweest over (jeugd)boeken is zeer zeker een pluspunt. Volgende keer wel graag zonder dat er eerst een boek ‘woke’ gemaakt wordt.