Baantjer, als in Appie Baantjer, de oude politieman en schrijver, is in 2010 overleden. Toch zijn er nadien nog boeken verschenen onder zijn naam, geschreven door Peter Römer. Ook heeft Römer ooit de tv-serie Baantjer geproduceerd en schreef hij mee aan de afleveringen. Maar is het schrijven van de boeken en de serie nu slechts het voortzetten van een succesformule of is het de ultieme vorm van fanfiction?

Een korte geschiedenisles

Het eerste boek over De Cock verscheen in 1964: De Cock en een strop voor Bobby. Vanaf dat moment verschijnt er eerst een keer per jaar en vanaf 1982 zelfs twee keer per jaar een nieuw boek. De eerste aflevering van de tv-serie kwam op 6 oktober 1995 op tv: De Cock en de moord op het bureau. Daarvoor, in 1984, kwam er al een Baantjer-film uit, met andere acteurs. Toch zit er bijna 30 jaar tussen het eerste boek over De Cock en de eerste tv-uitzending. Een uitgeverij geeft niet 20-30 jaar lang je boeken uit als je werk niet verkocht wordt. En in die tijd, nog voor de tv en de film een echte hit werden en ruim voor het bestaan van commerciële tv-zenders, dacht men er waarschijnlijk helemaal niet aan dat de boeken ooit een film of een tv-serie zouden kunnen worden. Appie Baantjer moet dus ook in die tijd al een flinke fanbase hebben opgebouwd. Met andere woorden: de boeken waren al populair voordat de serie er was.

Verkoopcijfers

Verkoopcijfers van boeken vanaf 1996 verschenen zijn, zijn makkelijk na te trekken. De stichting Collectieve Propaganda van het Nederlandse Boek houdt namelijk sindsdien de bestseller-top-100 bij. Echter, de verkoopcijfers van voor die periode zijn lastiger te achterhalen. Daarom heb ik mijn stoute schoenen aangetrokken (ik raad iedereen aan een paar in de kast te hebben liggen 😉 ) en de uitgeverij van de Baantjer-boeken gemaild, Uitgeverij Fontein. Helaas heb ik hier nooit reactie op gehad. Wel is uit de bronnen die ik kan vinden duidelijk dat de verkoopcijfers van Baantjer bijzonder hoog zijn, zoals je ook kunt lezen in het onderstaande fragment van CPNB. Baantjer scoort beter dan Harry Potter en Nicci French, en met name de Harry Potter-boeken werden toen per pallet verkocht.

In 1999, het jaar waarin ook boeken van Nicci French en Harry Potter uitkwamen, scoorden de boeken van Baantjer bijzonder goed: De Cock en de Dood door Hamerslag staat twee plaatsen hoger dan Harry Potter en de Vuurbeker, en De Cock en de Dwaze Maagden valt ook nog binnen de top-10 van de best verkochte boeken, terwijl Het Veilige Huis van Nicci French buiten de top-10 valt. Ook De Passievrucht van Karel Glastra van Loon en Publieke Werken van Thomas Rosenboom scoren minder hoog op deze bestsellerlijst dan de boeken van Baantjer. En de verkoopcijfers van Heleen van Rooyen en Youp van ’t Hek vallen werkelijk in het niet bij de verkoopcijfers van de boeken van Baantjer.

Bron: https://www.cpnb.nl/sites/default/files/cpnb_users/m.hemels/CPNBTOP100_2000.pdf

Römer kwam op het idee voor de tv-serie omdat hij zag hoe populair de boeken waren. Hij bedacht een tv-serie met dezelfde elementen als de boeken, en produceerde deze ook. Met Appie Baantjer sprak hij af dat ze aan De Cock en Vledder niets zouden veranderen. Naast de tv-serie bleven de boeken ook gewoon verschijnen, want Appie Baantjer schreef ondanks zijn hoge leeftijd zelf ook nog altijd.

Voorspelbaarheid

Maar inmiddels is Appie Baantjer overleden en verschijnen de boeken nog steeds. Peter Römer heeft het schrijven overgenomen, waarbij hij gebruik kon maken van zijn ervaring met het produceren en schrijven aan de serie. Er zijn een aantal vaste elementen die ieder boek en iedere aflevering moet hebben (gastschrijvers van de serie moesten zich hier ook aan houden). Er wordt een lijk gevonden, er moet een scene met commissaris Buitendam in zitten, als het onderzoek vast loopt gaan ze naar Lowietje om een cognacje te drinken (en daar komt dan vaak ook een ingeving voor de oplossing, of er komt iemand een cruciaal puzzelstukje brengen ofzo) en aan het einde legt De Cock bij hem thuis uit hoe de zaak nou precies in elkaar zat. Römer heeft dit van Baantjer himself geleerd: de fans van deze boeken willen een vast stramien en een zekere voorspelbaarheid.

De boeken bevatten naast een zekere voorspelbaarheid ook een enorme braafheid: De Cock drinkt niet excessief, hij rookt niet, vloekt niet. Hij is al jaren gelukkig getrouwd met zijn vrouw, gaat niet vreemd en heeft geen fetisj. Vledder heeft wisselende vriendinnen, maar nooit meerdere tegelijk en het is dat Bureau Warmoesstraat midden in het centrum van Amsterdam staat, anders zou je denken dat in de Baantjer-boeken kinderen nog door de ooievaar gebracht worden. Dit maakt dat ook oudere mensen en mensen met een wat conservatieve achtergrond de boeken ook kunnen waarderen.

Baantjer-boeken verkopen tegenwoordig minder goed dan vroeger. De verkoopcijfers kunnen absoluut niet meer concurreren met bestsellers als De Gorgels of De Zeven Zussen. Ik vermoed dat dit gedeeltelijk komt omdat een deel van de fanbase langzaamaan ook overlijdt, en dus gezellig een cognacje zit te drinken met Appie Baantjer. Daarnaast zijn er wat kleine verschillen in stijl tussen Römer en Baantjer. Zo waren er bij Appie Baantjer altijd een aantal alinea’s die je in ieder boek terug kon vinden: de opkomst van ‘de meute’ bij een plaats delict (inclusief de omschrijvingen van de verschillende personages), de introductie van het café van Smalle Lowietje, de vermoeide voeten van De Cock en de gesprekjes bij Buitendam gingen altijd gepaard met dezelfde alinea. Römer heeft dat geschrapt, en heeft de vermoeide voeten van De Cock helemaal geschrapt. Ook zat er bij Baantjer nog geen moderne apparatuur in (de computer van Vledder noemt De Cock in die boeken steevast ‘de elektronische toverdoos’) en maakte Baantjer wat meer gebruik van het Bargoens dan Römer. Het zijn kleine dingen, maar het kan een deel van de teruggelopen verkoopcijfers verklaren. Dat andere deel zit waarschijnlijk dus in het ouder worden en overlijden van een gedeelte van de fanbase.

Nog een stukje geschiedenisles

In de 19e eeuw waren er literaire ‘clubs’, groepen schrijvers die leerden schrijven door zelf te schrijven en aan elkaar voor te dragen. Het idee was dat je eerst leerde om de grote auteurs te vertalen (translatio), daarna probeerde om hun stijl te imiteren (imitatio) en daarna je eigen stijl probeerde te vinden (aemulatio). Fanfictie is in feite een vorm van imitatio, en dat is waarom men er toch vaak op neerkijkt: je hebt de stijl en de figuren immers niet zelf bedacht, je imiteert of leent ze alleen maar van de echte auteur (die dus wel zelf iets kan verzinnen). Römer begon ooit met het schrijven van de tv-serie omdat hij zag hoeveel succes de boeken al hadden. Later nam hij ook de boekenserie over. Je zou dus kunnen zeggen dat Römer blijft ‘hangen’ in de imitatio-fase, de fanfictie-fase. Maar wees nou eerlijk: fanfictie die zo populair is, dat is iets waar je alleen maar respect voor kunt hebben (en waar die mannen in die literaire clubjes alleen maar van konden dromen).

Ultieme fanfictie

Je zou de Baantjer-boeken van Peter Römer als de ultieme vorm van fanfictie kunnen zien. Want hoe tof is het als jouw fanfictie verfilmd wordt en je onder de naam van de auteur de boekenserie mag voortzetten? Dat kunnen maar weinig fanfictie-auteurs zeggen. In dit geval is ‘fanfictie’ dus een enorm compliment aan het adres van Peter Römer.

Bron afbeelding: Lees Magazine van Bol.com
Bronnen bij dit artikel:
Mokum Magazine: https://www.mokummagazine.nl/nieuws-uit-en-over-020/peter-romer/
Trouw: https://www.trouw.nl/nieuws/overdag-de-cock-en-s-avonds-piet-romer~b02c0a80/
Bestsellerlijsten van CPNB