Sommige boeken hebben een heel duidelijk patroon, of een heel duidelijk stramien. Dat is niet voor niets: dat patroon of stramien is nodig. Niet eens zo zeer voor de auteur, maar vooral voor de lezer. Ja, voor de lezer is dat patroon nodig. Lees mee om te ontdekken waarom sommige boeken een herkenbaar patroon moeten hebben, en waarom sommige lezers dat patroon (tijdelijk) nodig hebben.

Waarom hebben sommige boeken een voorspelbaar patroon nodig?

Niet alle boeken hebben een herkenbaar patroon nodig. Of misschien moet ik zeggen: niet alle lezers hebben altijd een herkenbaar patroon nodig. Boeken die gelezen worden door mensen die (even) wat voorspelbaarheid nodig hebben, zijn meestal de boeken die worden weggezet als ‘licht’, ‘luchtig’ of zelfs ‘pulp‘. Maar deze boeken hebben een functie, en dat patroon heeft een functie. Door een herkenbaar patroon neer te zetten, manage je als schrijver de verwachtingen van de lezer. En dat verwachtingsmanagement maakt dat lezers die moeilijk lezen of zelfs zelden tot nooit lezen, toch dit boek op zullen pakken. Omdat je hersenen dan maar een taak hebben (namelijk de tekst lezen) en niet twee taken (tekst lezen plus uitvogelen wat de samenhang is tussen de verschillende hoofdstukken/verhaallijnen/gebeurtenissen).

Vergelijk het met leren zwemmen. Als je ooit hebt leren zwemmen (je weet wel, jaren geleden, toen je op de basisschool zat) maar je hebt daarna zelden tot nooit meer gezwommen, dan is het niet realistisch om van jezelf (of van een ander) te verwachten dat je morgen de Elfstedentocht zult zwemmen. Om zelfs maar een stuk daarvan te kunnen zwemmen, moet je eerst trainen, flink trainen, en dan nog bestaat de kans dat je niet in een keer die afstand kunt zwemmen, en dat het je misschien wel nooit zal lukken. Maar een paar baantjes in het plaatselijke zwembad, dat lukt waarschijnlijk nog wel. En hoe meer je oefent, hoe meer baantjes je zal kunnen zwemmen. Uiteraard kan er een grens zijn waar je tegenaan kunt lopen/zwemmen, maar dat is niet erg. Je zwemt, en je kunt het langer volhouden en meer meters maken dan voor je het zwemmen weer oppakte.

Zo is het ook met lezen: sommige lezers zullen nooit literatuur gaan lezen, en zullen altijd wat leesondersteuning nodig hebben in de vorm van een herkenbaar patroon. Dat is niet erg, want het is belangrijker dat je leest. Net zoals een vorm van zwemmen/bewegen beter is dan aan de kant blijven staan.

De boeken die meestal een herkenbaar patroon hebben, dat zijn de boeken die zichzelf verkopen, waar de uitgeverij (bijna) geen reclame voor hoeft te maken. Denk aan de Baantjer-reeks, Jill Mansell-boeken en de boeken van Sophie Kinsella. Bij de Baantjer-boeken is het zelfs een regel (net als in de afleveringen van de tv-serie): er moet een vast patroon in zitten. Er wordt een lijk ontdekt, er moet een scene met Commissaris Buitendam in zitten, er moet een cognacje worden gedronken bij Lowietje (vaak inclusief ingeving voor de ontknoping) en aan het einde legt De Cock de zaak helemaal uit aan zijn vrouw en zijn team. Dit is iets wat Römer van Baantjer himself geleerd heeft: zijn lezers houden van een vast stramien. Wijk je van dat stramien af, dan worden de boeken lager gewaardeerd door de fans.

Waarom hebben sommige lezers voorspelbaarheid nodig?

Die voorspelbaarheid in de boeken, dat is dus soms nodig. En dat kan om allerlei redenen zijn. Sommige lezers hebben veel stress, en kiezen daarom voor boeken met wat meer voorspelbaarheid. Andere lezers hebben behoefte aan voorspelbaarheid omdat ze tijdelijk of permanent moeite hebben met lezen, maar wel willen blijven lezen. En weer andere lezers lezen gewoon niet zo heel vaak of heel veel, en dan is het fijn als je niet steeds opnieuw uit moet vinden hoe het verhaal nou in elkaar zit. Als je terug kunt vallen op een herkenbaar patroon, pak je makkelijker het boek op, waardoor je uiteindelijk meer leest.

En die duidelijkheid, die voorspelbaarheid, daar is niets mis mee. Zeker niet als het ervoor zorgt dat mensen meer gaan lezen. Er is een leescrisis, de Staat van het Onderwijs is erbarmelijk, het percentage laaggeletterden is groter dan ooit. Dan lijkt het me prima als we het de lezers zo makkelijk mogelijk maken. En als daar een herkenbaar patroon voor nodig is, dan is dat zo. Tegen de tijd dat minimaal 98% van Nederland minstens 1 boek per maand leest, kunnen we die lezers weer gaan uitdagen. Maar laten we eerst eens zorgen dat mensen weer lezen. En als dat met spreekwoordelijke zwembandjes is, dan is dat nog altijd beter dan aan de kant blijven staan.