Met enige regelmaat zie ik oproepen voorbij komen als ‘educate yourself’ en ‘doe je #withuiswerk’. Deze oproepen zijn bedoeld om witte mensen (waaronder ik) ervan te doordringen hoe enorm bevoordeeld we zijn op basis van onze huidskleur (iets waar we geen keuze in hadden bij onze geboorte). En ik merk dat dat me toch niet helemaal lekker zit. Ik geloof namelijk best dat ik voordeel heb van mijn witte huidskleur ten opzichte van mensen met een niet-witte huidskleur. Tegelijkertijd denk ik ook: ‘jij hebt ook privileges en voordelen, puur omdat je geen mentale aandoening hebt’. Mag ik jou dan ‘mental health priveliged’ noemen? En vragen of jij jezelf gaat ‘educaten’ over mentale aandoeningen? Want echt, sommige dingen die ik meemaak vanwege mijn mentale aandoening, die zouden bij iedere andere minderheidsgroep allang als discriminatie bestempeld worden.

Let op: de onderstaande tekst kan als heftig of schokkend worden ervaren. Er zitten verschillende triggers in. Ben je hier gevoelig voor, ga dan meteen door naar het stukje ‘jouw huiswerk’.

Om even een paar voorbeelden te noemen:

De meeste neurotypicals hoeven niet ieder jaar te bewijzen dat ze nog steeds ‘gewoon’ zijn. Mensen met een mentale aandoening (of een fysieke, want dit geldt net zo hard voor mensen in een rolstoel of met een andere fysieke beperking) moeten ieder jaar bewijzen dat ze nog steeds hulp en hulpmiddelen nodig hebben. Neurotypicals hoeven niet ieder jaar te bewijzen dat ze nog steeds hun hypotheek kunnen betalen, hun rijbewijs mogen houden en/of zelfstandig over hun financiën kunnen beslissen. Stel je eens voor hoe vernederend het voor jou zou zijn dat je hulp nodig hebt met de simpelste dingen (boodschappen doen, koken, je huis op orde houden of zelfs douchen of je billen afvegen), en dat je dan ook nog ieder jaar aan een wildvreemde tijdens een ‘keukentafelgesprek’ moet gaan uitleggen dat dat echt nodig is, en dat er onderhandeld wordt over of het wel echt nodig is dat je billen afgeveegd zijn en je huis gestofzuigd is.

De meeste neurotypicals hoeven niet, als ze een baan krijgen, eerst twee maanden gratis te komen werken (geen salaris, geen ww-opbouw, geen pensioenopbouw, geen vakantiegeld, geen vakantiedagen, vaak zelfs geen reiskostenvergoeding) in ruil voor de kans op die baan die je als een worst voor wordt gehouden. Die baan heb je dus nog niet echt, die is pas van jou als je je eerst twee maanden op eigen kosten hebt bewezen. Vaak duurt een contract dan zo kort als mogelijk is om wel de maximale subsidies te krijgen, waarna je deze hele riedel weer opnieuw mag doorlopen. Geweldig systeem, die Participatiewet. O, en je moet hier nog enorm dankbaar voor zijn ook. En als een contract niet verlengd wordt, is dat je eigen schuld, ‘want als je écht waardevol was geweest, hadden ze wel een plekje voor je gevonden’.

De meeste neurotypicals worden niet toegejuicht door het UWV (of een andere instantie) terwijl ze zichzelf voor hun ogen pijn zitten te doen. En ik heb het echt over juichen, applaudisseren en ‘goedzo, goedzo!’ roepen, op zo’n toon alsof een peuter de eerste stapjes zet. Ja, echt gebeurd. Bij mij.

En last but not least: neurotypicals hebben altijd een stok om een hond mee te slaan (namelijk de mentale problemen van de neurodiverse persoon tegenover hen), terwijl ze datzelfde gedrag bij ons ‘je verschuilt je achter je problematiek’ noemen. O, en uiteraard mogen zij wel keihard fout doen wat er bij ons in therapie en trainingen uit wordt geramd, want ‘zij hebben geen (vul hier stoornis naar keuze in)’. Doen wij hetzelfde fout, dan is dat reden om ons uit te kotsen/af te straffen, maar bij een neurotypical is er altijd een ‘goede reden’ voor exact hetzelfde gedrag.

En let wel: dit zijn grotendeels mijn ervaringen, aangevuld met wat ik op Twitter voorbij zie komen. Ik ben nooit opgenomen geweest, heb nooit in de isoleer gezeten, ben nooit vastgebonden, heb nooit gedwongen medicatie toegediend gekregen of dergelijke dingen. Want ja, die dingen gebeuren ook. En dan kun je heel hard roepen ‘ja maar dat is voor diegene zijn/haar eigen bestwil’, maar bedenk ondertussen ook even: hoe zou jij het vinden als je met een scheurjurk met niets eronder, ook geen ondergoed, in een ruimte met permanent cameratoezicht en zonder iets te doen of iemand om mee te praten zou moeten verblijven ‘tot je rustig bent’?

Jouw huiswerk als neurotypical

Goed, nu je een klein inkijkje hebt gekregen in de andere kant, krijg je van mij ook wat leeshuiswerk op om jezelf te gaan ‘educaten’. Waarom je dat even zelf moet gaan doen en wij je dat niet continue uit gaan zitten leggen? Omdat wij, net als mensen van kleur, wel iets beters te doen hebben. Of op zijn minst iets leukers. Dus dat huiswerk mag je mooi zelf gaan doen.

PAAZ van Myrthe van der Meer. Dit boek geeft een goed inzicht in de regels in de psychiatrie, en hoe krom die soms zijn. Wie heeft er in de afgelopen drie jaar (toen de wereld in de fik stond) iedere dag, ook in het weekeind, netjes gewone kleren aangetrokken, geen joggingbroek oid? Dan had je dus in de PAAZ op je kop gekregen, want dat stimuleert niet om gewoon te leven. En nu we het er toch over hebben: wie maakt braaf iedere twee weken het rubber van de koelkast schoon? Welkom in de wereld van begeleid wonen, waar je dus op je kop krijgt als je dat niet doet. De regels zijn onlogisch, maar je moet je eraan houden, anders krijg je gedoe. Daar komt Emma in PAAZ ook achter.

Vechten tot je een ons weegt (Mijn allerliefste vijand & Zwaartekracht) van Milou van der Horst. Wil je een idee krijgen hoe het is om gedwongen zorg te krijgen? Dan is dit een goed boek. Femke heeft anorexia, en gaat van opname naar opname. Tijdens die opnames krijgt ze gedwongen zorg, en wordt ze ook gesepareerd om gedwongen sondevoeding te krijgen. De strijd en het verzet tegen de behandeling die dit oplevert worden heel duidelijk beschreven, net als wat de dwang met Femke doet. Want als je door vijf a zes mensen aan een behandeltafel wordt vastgebonden, je niets meer kan bewegen en je vervolgens een sonde ingebracht krijgt om op die manier dwangvoeding te krijgen, dan blijf je misschien fysiek wel leven, maar wat doet dat psychisch met je? Geschreven door een meisje van 14 jaar dat zelf anorexia heeft gehad.

De Hoofdzaken-serie van Blossom Books. Wil je jezelf educaten over verschillende psychische aandoeningen? Dan moet je de Blossom-serie Hoofdzaken lezen. De boeken zijn geschreven door mensen die de beschreven aandoening zelf hebben. Naast hun eigen verhaal laten zij ook andere mensen met dezelfde aandoening aan het woord en gaan ze in op de wetenschappelijke theorieen rondom hun aandoening. Ook bespreken ze verschillende behandelvormen en belangrijke do’s en don’ts in contact met mensen met dezelfde psychische uitdaging.

In de ruimte is het stil van Nicole Panteleakos. Wat mijn betreft hét boek wat je over autisme moet lezen, zeker als het om autisme bij vrouwen gaat. Nova is namelijk autistisch, en wordt door haar leerkrachten, maatschappelijk werker en de meeste pleegouders behandeld alsof ze achterlijk is. Dat is Nova niet, ze is autistisch en kan niet goed praten. Hoe is het om door iedereen gezien te worden als iemand die niets kan en nooit iets zal kunnen? En hoe is het als je jezelf niet goed kunt uitdrukken? Nova is een ontzettend sterk meisje, dat worstelt met zichzelf mogen zijn en zich veilig mogen voelen.

Lege Kamers van Suzanne Koster. Heb je zelf altijd door dat je een psychose hebt? Venita is na de verhuizing naar Amsterdam nogal eenzaam. Tot ze Camilla ontmoet. Met Camilla kan Venita over alles praten, ook over de reden van de verhuizing en haar gevoelens. Maar Camilla is ook dominant, en als Venita niet doet wat Camilla zegt, zou dat wel eens verkeerd af kunnen lopen… Venita komt steeds meer in de problemen door Camilla, maar ze is er nog niet klaar voor om afscheid te nemen van haar vriendin. Maar als Camilla haar thuis opzoekt, grijpen haar ouders en de huisarts in. Wie of wat is Camilla echt? Dit boek vertelt niet alleen over een psychose en een opname, maar ook over het traject daarna.