Onlangs zag ik de discussie op sociale media weer eens ergens voorbij komen: ‘Wat nou: als je maar leest? Kwaliteit doet ertoe! Er mogen best eisen gesteld worden!’. Ik heb daar een genuanceerde mening over, en nuance en sociale media is als water en olie: het gaat niet zo goed samen. Dus ik dacht: ik schrijf er een blogpost over.

Leescrisis

Laat ik even beginnen met het feit dat we in Nederland een leescrisis hebben. Kinderen en jongeren lezen nauwelijks tot niet voor hun plezier en een kwart van de jongeren is laag- tot ongeletterd (en kan dus geen bijsluiters van medicatie lezen, een belastingformulier invullen of een overheidsfolder begrijpen). Dat is een ramp voor onze toekomst, want als mensen niet goed kunnen lezen, kun je ook steeds slechter informatie tot je nemen, nepnieuws van echt nieuws onderscheiden en zelf een afgewogen mening formuleren. Daarnaast daalt je emotionele intelligentie als je niet leest, leef je korter en ongezonder en heeft het gevolgen voor je concentratievermogen.

Het probleem met lezen is niet zo zeer dat jongeren er geen tijd (meer) voor hebben, maar dat ‘het te lang duurt’. En wat duurt er dan precies te lang? Nou, de beloning. Bij games of social media heb je te maken met een directe beloning (likes, punten, vooruitgang, extra muntjes/mogelijkheden). Bij lezen duurt het een poosje voor je de beloning krijgt (de ontknoping van het verhaal, het dopamineshot dat voor het beloningsgevoel zorgt, om nog maar te zwijgen over alle gezondheidsvoordelen). En dat wachten op die beloning, dat duurt dus te lang.

Je ziet dat auteurs en uitgeverijen er wel steeds beter in worden om in te spelen op de behoefte van de lezers (een snelle beloning). Denk bijvoorbeeld aan de Kluitman XS-serie, waarbij een bekende auteur wordt gevraagd om een snel (en vaak heel spannend) verhaal te schrijven in een beperkt aantal woorden, zodat je het in een avond uit kan lezen. Op die manier heb je als jongere de keuze tussen ‘kijk ik een film/twee afleveringen van mijn serie’ of ‘lees ik een boek’. Daarnaast zie je dat met name thrillers steeds vaker openen met een cliffhanger-scene en daarna pas het verhaal gaan opbouwen (zodat je als lezer wil weten hoe de hoofdpersoon in die achtervolging terecht is gekomen) en dat de hoofdstukken steeds korter worden (met Arlidge als de koning van de korte hoofdstukken, laten we eerlijk zijn).

Leeskilometers maken

En wat doet al die gamificatie van het lezen nou met de lezers? Nou, het zorgt er onder andere voor dat ze meer leeskilometers maken (oftewel: ze lezen meer). En meer lezen is goed, want dat heeft een behoorlijk effect op je concentratie, je geheugen en je vermogen om je in te leven in anderen. Daarnaast is meer lezen ook goed omdat het ervoor zorgt dat je beter kunt nadenken over dingen, en leert om informatie van verschillende kanten te bekijken. Allemaal positieve effecten van lezen dus, die je al kunt behalen door simpelweg (meer) te gaan lezen.

Leeskilometers kunnen het verschil maken, zeker als er af en toe een flinke boekenserie verschijnt die mensen die al vijf jaar geen boek in handen hebben gehad en al zeker tien jaar geen boekwinkel van binnen hebben gezien weer aan het lezen krijgt. Lucinda Riley is dat gelukt, en ik denk dat Arlidge ook de nodige mensen weer aan het lezen heeft gekregen. En al lezen ze een boek per jaar, dat is altijd nog een boek meer dan wat ze daarvoor lazen. Die mensen maken voor het eerst in jaren weer leeskilometers. En dan kun je gaan roepen dat het kwalitatief niet zo goed is en dat iedereen eigenlijk literatuur zou moeten lezen… Maar je kunt je ook afvragen of je van iemand die na jaren in een rolstoel te hebben gezeten en nu net weer de eerste beverige stapjes zet zou verlangen dat die meteen weer een marathon loopt of meedoet aan de Vierdaagse. Zo niet, dan moet je ook niet zeuren over de boeken die mensen lezen die net (weer) hun eerste beverige stapjes zetten op de leeskilometer-meetlat.

Kwantiteit vs kwaliteit

‘Maar Riley en Arlidge, dat is toch geen kwaliteit? Dat is toch geen Literatuur maar lectuur?’. Eehm… ik help je nog even herinneren dat er een crisis is. Als er in een land hongersnood is, wat doe je dan? Stuur je daar een paar zakken rijst naartoe, of ga je zeuren over het feit dat witte rijst minder voedzaam is dan aardappelen en dat er eigenlijk toch ook wat biologische groenten en fruit gegeten moet worden en dat er toch ook wat proteïne bij de maaltijd moet komen, en dan bij voorkeur in de vorm van een lijngevangen niet uitstervende vissoort want dat is zo goed voor de verkoop van de duurzame vishandel op de hoek?

Ik ben van mening dat we op dit moment moeten focussen op die zak rijst, en als bijna iedereen (laten we zeggen: 90-95% van de mensen) leest voor het plezier en daar ook echt plezier in heeft, dan kunnen we ons bezig gaan houden met de kwaliteit van wat er gelezen wordt. En dan moet je er nog steeds rekening mee houden dat niet iedereen voor zijn/haar/diens plezier literatuur gaat zitten lezen. Net zoals niet iedereen topsporter zal worden, zal ook niet iedereen een literatuurlezer worden. En wat heb je nou uiteindelijk liever: dat iemand 12 boeken leest waar hij/zij/die echt van geniet of 1 boek met hangen en wurgen?

Als je maar leest

Natuurlijk mogen er eisen gesteld worden aan het leesniveau en de boeken die mensen voor hun school, studie of werk lezen. Maar aan wat mensen voor hun plezier lezen, daar zouden geen eisen of verwachtingen aan moeten zitten. Dan is ‘als je maar leest’ belangrijker dan wat je leest. Voor iedereen die (weer) de eerste schuifelende stapjes op het gebied van lezen zet, geldt hetzelfde: dat je leest is belangrijker dan wat je leest. Als je maar leest, en bij voorkeur ook nog een beetje kunt genieten van hetgeen je leest. Blijf lezen. Als je maar leest, komt (bijna) alles wel goed.