Nadat we de vorige keer hebben gekeken naar de doelen van de verschillende leesniveau’s van de lijst, de einddoelen en wat de eisen vanuit de overheid zijn, wil ik jullie deze week een handje helpen. Op de lijst van de site van de bibliotheek staan wel wat boeken, maar heel veel boeken ook niet. En ik denk dat het goed is als de lijst met boeken eens wordt uitgebreid met een aantal boeken. Want dat ze niet op de lijst van de bieb staan, wil niet zeggen dat ze niet voldoen aan de normen die passen bij de verschillende niveau’s.

Wat maakt een boek in mijn ogen ‘lijstwaardig’?

Ten eerste vind ik dat een boek moet voldoen aan de doelen van het niveau waar het boek wordt ingeschaald. Ten tweede zie ik graag dat een boek een jongere stimuleert om verder/meer te lezen, een jongere iets nieuws aanreikt (nieuw genre, nieuw soort personage, nieuwe vertelvorm…), een jongere uitdaagt om zich te verplaatsen in een personage of situatie die voor hen wellicht niet alledaags is en dat ze kennis maken met de enorme variëteit die de letterkunde te bieden heeft, zowel qua teksten als qua analyseermogelijkheden.

Lijstwaardige boeken voor 12-15 jaar

Mijn broer heet Jessica van John Boyne – niveau 1
Waarom vind ik dat dit boek op de lijst thuishoort? Dit verhaal heeft een hoofdpersoon waar veel jongeren zich makkelijk in kunnen verplaatsen, maar Sam zit wel in een hele ongebruikelijke situatie: zijn moeder is minister, en als zijn broer uit de kast komt als transgender, heeft dat grote gevolgen, zowel binnen het gezin als voor de carriere van hun moeder. Tegelijkertijd staat Sam helemaal alleen in zijn acceptatieproces, want hoezo is zijn broer opeens zijn zus? En mag hij nog wel van zijn broer houden?
Waarom dit niveau? Het verhaal leest heel snel, en Sam is een personage waar je je makkelijk in kan verplaatsen. Tegelijkertijd vraagt het verhaal wel wat meer inlevingsvermogen en begrip dan een aantal boeken op niveau start, en het zijn meer letters dan bijvoorbeeld Leven van een Loser. Voor jongeren die nog nooit in aanraking zijn gekomen met deze thematiek kan het verhaal uitdagend zijn.

Adres onbekend van Susin Nielsen – niveau 2
Waarom vind ik dat dit boek op de lijst thuishoort? Dit verhaal bevat de ‘rijke taal’ waar men het in de criteria zo graag over heeft. Felix is een jongen waar je je makkelijk in kan verplaatsen, maar toch ook niet, omdat zijn thuissituatie nogal bijzonder is. Felix worstelt met loyaliteit naar zijn moeder en tegelijkertijd een vorm van zelfbehoud/zelfbescherming, en daar zit een conflict in in dit verhaal.
Waarom dit niveau? Door de worsteling van Felix tussen de loyaliteit naar zijn moeder en zelf geholpen willen worden/iets willen doen aan de situatie waar ze in terecht zijn gekomen is dit een veel gelaagder verhaal. Daarnaast begint het verhaal met een situatie op het politiebureau en gaat dan terug in de tijd. Tot slot is dit een vrij dik boek, zeker voor jongeren die niet zo van lezen houden.

De reis van Yarim van Hans Hagen – niveau 2
Waarom vind ik dat dit boek op de lijst thuishoort? Ook dit boek is prachtig geschreven, en bovendien goed onderzocht. Een aantal details uit het verhaal zijn waargebeurd, of waren realistische situaties in de tijd waarin dit verhaal speelt. Yarim is een jongen in wie veel jongeren zich makkelijk in kunnen leven, maar het is wel een behoorlijk dik boek (het zijn namelijk eigenlijk 4 boeken in 1 band). Daarnaast denk ik dat het goed is om auteurs van Nederlandse jeugdliteratuur op de lijst te zetten, zodat jongeren ook daarmee kennis maken. Dat geldt ook voor het genre: de historische roman.
Waarom dit niveau? Dit boek biedt veel mogelijkheden om te oefenen met opdrachten op een iets hoger niveau, zonder dat je al aan de ingewikkelde taal of dito verhaalconstructies van niveau 3 of niveau 4 moet beginnen.

Toen de wereld nog van ons was van Liz Kessler – niveau 2
Waarom vind ik dat dit boek op de lijst thuishoort? Dit verhaal gaat over een vriendschap die wordt verscheurt door idealen en afkomst. Het laat zien hoe kinderen die samen opgroeien zich tegen elkaar kunnen gaan keren, maar ook hoe sterk vriendschap kan zijn. Het verhaal speelt zich af rondom de Tweede Wereldoorlog, en is gebaseerd op een waargebeurd verhaal. Dit boek laat goed zien hoe literatuur en geschiedenis kunnen samenwerken, om in de toekomst hopelijk nieuwe wereldoorlogen te voorkomen.
Waarom dit niveau? Dit verhaal laat je oefenen met personages die anders denken dan de jongere, en met personages die ouder zijn dan de jongere. Je volgt namelijk een groepje vrienden door de jaren heen: eerst als ze nog op de basisschool zitten, later als tieners, tot ze bijna volwassen zijn. Doordat je meeleest met alledrie de jongeren in het verhaal, kun je je in hen blijven verplaatsen en blijven volgen waarom ze denken zoals ze denken. Dat is een goede oefening voor de boeken waarin personages zitten waar je je als jongere minder makkelijk in kan verplaatsen.

Zoektocht in Katoren van Jan Terlouw – niveau 2
Waarom vind ik dat dit boek op de lijst thuishoort? Als het gaat over hoe literatuur reflecteert op de maatschappij, dan is dit boek daar een heel goed voorbeeld van. Dit boek reflecteert niet alleen, maar is ook nog eens maatschappijkritisch. De paralellen van het verhaal naar de realiteit zijn makkelijk te trekken, maar daarvoor moet je wel iets weten over hoe Nederland werkt. Het boek nodigt je niet alleen uit om na te denken over de maatschappij, maar ook over je eigen plek daarin.
Waarom dit niveau? Kos is een iets uitdagender personage om je in te verplaatsen en het verhaal staat bol van de metaforen en vergelijkingen. Tegelijkertijd is het een verhaal dat zonder heen en weer schieten van begin tot eind loopt, en zijn de metaforen, vergelijkingen en verwijzingen naar onze maatschappij niet heel moeilijk om te leggen.

Kapot van Louisa Reid – niveau 3
Waarom vind ik dat dit boek op de lijst thuishoort? Dit verhaal hoort niet vanwege het verhaal thuis op de lijst, maar vanwege de vertelvorm. Dit is namelijk een thriller die is geschreven als een versroman, en vormt daarmee een goede oefening voor versromans uit de Middelnederlandse letterkunde (stof voor 15+).
Waarom dit niveau? Een versroman is niet meteen makkelijk om te lezen, je moet daar echt even inkomen. Het vraagt een totaal andere manier van kijken naar een tekst, en dat kan voor jongeren flink wennen zijn. Ik vind dat daar dus ook een hoger niveau bij hoort.

Toen waren er nog vier van Chelsea Sedoti – niveau 3
Waarom vind ik dat dit boek op de lijst thuishoort? Ook dit verhaal kent een bijzondere vertelvorm: alleen maar monologen. Als de omgeving en de anderen al beschreven worden, dan is dat door de ogen van een van de personages. Dat geeft een totaal ander beeld van een groep, een situatie en een omgeving dan wanneer er ook een verteller aan het woord is, of wanneer er gebruik wordt gemaakt van een hij/zij-perspectief.
Waarom dit niveau? Ook hier speelt de vertelvorm een rol in het bepalen van het niveau, maar ook het feit dat er waarschijnlijk een of meerdere personages in het verhaal zijn waar de jongere zich niet zo goed in kan verplaatsen. Los van elkaar zou ik het verhaal op niveau 2 inschalen, maar de combinatie maakt het niveau 3.

De Halszaak van Astrid Witte – niveau 3
Waarom vind ik dat dit boek op de lijst thuishoort? Dit is een boek dat, net als de Katoren-boeken, reflecteert op de maatschappij waarin we leven en de maatschappelijke keuzes die er gemaakt worden. Het boek gaat over heftige thema’s (euthanasie bij psychisch lijden, orgaandonatie, rouwverwerking, macht van grote bedrijven) en stelt indirect de vraag hoe we daar als maatschappij tegenover staan. O, en het is van een Nederlandse auteur.
Waarom dit niveau? Deels vanwege de thema’s, maar ook omdat het verhaal een aantal personages bevat waar je je als 12/13/14/15-jarige minder makkelijk in kan verplaatsen. Het is, ondanks dat het een thriller is, toch een uitdagend boek.

De geschiedenis van Jane Doe van Michael Bellanger – niveau 3
Waarom vind ik dat dit boek op de lijst thuishoort? Dit is een verhaal met veel hints naar ‘wat er gebeurd is’ en ‘wat er gaat gebeuren’. Het is een verhaal dat verspringt in de tijd, en waar een hoop verschillende verwijzingen en motieven in te ontdekken zijn. Het is een serieus verhaal zonder extreem zwaar te zijn, en een verhaal over ingewikkelde thema’s (rouw, depressie).
Waarom dit niveau? Dit boek kan jongeren leren om te zoeken naar verwijzingen in de tekst, om dieper in te gaan op de titel van een verhaal en om de eerste stappen te zetten richting verhaal-analyse. Het is door de sprongen in de tijd en het proces van de hoofdpersoon in het begin best taaie kost, en doet qua stemming en sfeer ook vaak denken aan moderne literatuur.

Het eerste boek van Calamity Leek van Paula Lichtarowicz – niveau 3
Waarom vind ik dat dit boek op de lijst thuishoort? Dit verhaal werkt bevreemdend, en dat is iets wat literatuur vaker kan doen, maar waar je ook als jongere mee moet oefenen. Door een personage van hun leeftijd op te voeren waarin ze zich tegelijkertijd niet makkelijk kunnen verplaatsen, creëert dit boek een mooie balans tussen die twee spanningsvelden.
Waarom dit niveau? Dit is echt wel een boek voor een wat gevorderde lezer die een beetje uitgedaagd wil en kan worden. Het vraagt inlevingsvermogen en een hoop begrip en inzicht. Niet alleen in het personage, maar ook in de situatie waar dat personage zich in bevindt.

Het Schaduwjaar van Kim Liggett – niveau 3
Waarom vind ik dat dit boek op de lijst thuishoort? Dit boek laat je kijken naar de positie van meisjes en vrouwen in de maatschappij: hoe vrouwen van oudsher onderdrukt worden en hoe mede daardoor onderlinge solidariteit kan ontstaan – of juist vijandigheid. Het laat je kijken naar groepsdynamiek, en in het verhaal worden een aantal dingen verbloemd. Daarmee kun je goed leren om hints en verwijzingen in het verhaal te leren zien en analyseren.
Waarom dit niveau? Ondanks dat dit een heel dik boek is (waardoor het een puntje omhoog gaat), is het ook een boek wat heel snel leest. Je kunt met dit boek goed verhaalanalyse oefenen, en oefenen met hoe teksten naar elkaar verwijzen, maar dan binnen een genre wat veel jongeren aan zal spreken (dystopische verhalen).

De nacht in de Telegraph Club van Malinda Lo – niveau 4
Waarom vind ik dat dit boek op de lijst thuishoort? Dit boek gaat over belangrijke thema’s in de literatuur: ontdekken wie je bent, mensen die tegen de stroom in zwemmen, een spiegel voor de maatschappij zijn en historisch en cultureel besef. Ik denk dat je over bijna ieder hoofdstuk en ieder personage in dit verhaal een essay kan schrijven, want het zit vol round caracters. Daarnaast is dit boek best een uitdaging, want er zit niet veel vaart in het verhaal en veel informatie wordt impliciet gegeven.
Waarom dit niveau? Zoals ik al zei: dit boek is echt een uitdaging, en het is dat je voor de 15+lijst geen vertaalde boeken mag lezen, anders had ik het daar gezet. Dit boek laat jongeren kennis maken met de ‘traagheid’ die veel moderne literatuur eigen is, zonder dat het al te somber wordt. Het is een verhaal met vele lagen, en ik denk dat als je dit boek aan 10 verschillende lezers geeft, ze er allemaal iets anders uit halen. Ook vind ik het belangrijk dat niet alle auteurs op de lijst wit zijn, en deze auteur maakt de lijst wat diverser. Het is een own voice-verhaal, gesitueerd in het Amerika van de jaren ’60.

Lijstwaardige boeken voor 15-18 jaar

De cursus van Elvin Post – niveau 2
Waarom vind ik dat dit boek op de lijst thuishoort? Ik weet dat er nogal wat discussie is over de vraag of (literaire) thrillers op de lijst mogen ja of nee. Ik vind van wel, want ten eerste is een van de taken van het lezen voor de lijst om jongeren kennis te laten maken met verschillende genres, en ten tweede vormen thrillers een goede oefening in het zoeken naar aanwijzingen in het verhaal. Daarbij is dit een thriller die bouwt op een klassieker uit de Engelse letterkunde: And then there where none. Je zou hier dus een mooie overlap kunnen maken met het lezen voor de Engelse lijst, waardoor je leerlingen meteen leert om te analyseren hoe auteurs op elkaar reageren.
Waarom dit niveau? Het verhaal is redelijk rechttoe rechtaan, dus daarom is het niet hoger dan 2. Maar omdat niet iedereen zich zal kunnen verplaatsen in Carol en het verhaal nou ook weer niet supermakkelijk leest, heb ik het toch niveau 2 gegeven.

De Halszaak van Astrid Witte – niveau 2
Waarom vind ik dat dit boek op de lijst thuishoort? Dit is een boek dat reflecteert op de maatschappij waarin we leven en de maatschappelijke keuzes die er gemaakt worden. Het boek gaat over heftige thema’s (euthanasie bij psychisch lijden, orgaandonatie, rouwverwerking, macht van grote bedrijven) en stelt indirect de vraag hoe we daar als maatschappij tegenover staan.
Waarom dit niveau? Dit is een boek wat leerlingen makkelijk op zullen pakken, want het is niet dik en de hoofdpersonen zijn jongeren. Toch is het een complex verhaal, waarin ook personages zitten waar je je misschien minder makkelijk kan verplaatsen en waarin mensen keuzes maken die ingewikkeld kunnen zijn. Het is een verhaal dat je verder laat kijken dan je eigen wereld, maar tegelijkertijd ook makkelijk leest.

Moord op de Moestuin – niveau 2
Waarom vind ik dat dit boek op de lijst thuishoort? Dit is een boek met mooi verzorgde taal, zonder dat het wollig wordt. Het is geen dik boek en het leest snel, maar er zit veel meer in dan alleen het verhaal van een tuintje vol bamboe en een schedel die daar wordt aangetroffen. De titel is zowel alleszeggend als misleidend, en het is een verhaal wat voor veel mensen een goede kennismaking met ‘echte literatuur’ kan zijn.
Waarom dit niveau? Belangrijkste reden voor dit niveau is het tempo en de dikte van het boek. Het bevat de rijke taal die een paar niveau’s hoger het streefdoel is, maar leest tegelijkertijd zo snel dat het in no time uit is. Ik vermoed dat de titel jongeren zal trekken, waarna ze hopelijk meer van Nicolien Mizee willen lezen.

Slaves: Raven 1 van Miriam Borgermans – niveau 2
Waarom vind ik dat dit boek op de lijst thuishoort? Dit boek is maatschappijkritisch, en er zitten stiekem twee perspectieven in. Het duurt even voor je als lezer weet wie dat tweede personage is, want die is steeds maar heel kort aan het woord en verraad amper iets over zichzelf. Daardoor kun je met dit boek goed oefenen met het zoeken naar motieven en verwijzingen in de tekst.
Waarom dit niveau? Hoewel dit een heel dik boek is, is het ook een YA (van Vlaamse bodem, dus het mag op de lijst). Leerlingen die moeite hebben om de overstap van hun favoriete boeken naar de boeken voor de lijst te maken, kun je met dit boek tegemoet komen. Omdat het zo dik is, krijgt het toch een niveautje hoger, want bijna 500 pagina’s lezen mag best beloond worden.

Tot slot

Hou in de gaten dat jouw school of jouw docent andere normen kan aanhouden dan de landelijke normen. Sommige scholen verbieden bijvoorbeeld vertaalde boeken, of verfilmde boeken. Ook zijn er scholen die boeken met bepaalde thema’s niet zo kunnen waarderen, omdat het indruist tegen de normen en waarden van de school. Vraag dus altijd aan je docent of je een boek dat niet genoemd is op de aanbevolen sites wel of niet mag lezen. Het kan zijn dat het mag, maar het kan ook zijn dat het niet mag. Hou er rekening mee dat het soms ook niet mag omdat docenten het erg druk hebben, en als ze voor iedere leerling in het eindexamenjaar een extra boek moeten gaan lezen, ze minstens 100 boeken per jaar extra moeten gaan lezen. Daar heeft niet iedere docent tijd voor. Het hoeft dus niet aan jou, de school of aan het boek te liggen!