Lezen en sporten hebben een aantal dingen gemeen: ze zijn goed voor je gezondheid, ze passen in een gezonde lifestyle en op school worden kinderen en jongeren gestimuleerd om beide activiteiten met enige regelmaat en toch minimaal een keer per week te doen. Maar er is een gigantisch verschil tussen lezen en sporten, en dat zit hem niet in het feit dat je bij lezen stil zit.
Topsporter vs toplezer
Het grote verschil: we kunnen prima accepteren dat niet iedereen die aan sport doet dat ook op topniveau doet, gaat doen of wil gaan doen. Het is volkomen normaal dat ik, ondanks het feit dat ik kickboks, er niet naar streef om wedstrijden te gaan doen. Het is prima dat iedereen bij de lokale amateurvereniging lekker op amateurniveau blijft voetballen/hockeyen. En dat je hardloopt wil niet zeggen dat je ook traint voor de marathon. Sporten omdat je het leuk vindt, op je eigen niveau, dat is prima. Maar bij lezen werkt dat anders.
Want als het om lezen gaat, dan is het pas ‘goed genoeg’ als je alle dagen literatuur leest. Een chicklit of thriller is ‘licht’ of zelfs ‘lage cultuur’, terwijl literaire romans ‘zwaar’ en dus ‘hoge cultuur’ zijn. En als je geen literatuur leest en daar ook niet naar streeft, dan ben je een minderwaardige lezer, iemand om op neer te kijken. Waarom toch? Waarom kunnen we wel accepteren dat niet iedere sporter mee zal doen aan een WK of de Olympische Spelen, maar kunnen we niet accepteren dat niet iedere lezer literatuur leest of zal gaan lezen?
Meten is weten
Een van de argumenten hiervoor is dat ‘iedereen kan lezen’. Nou is dat ook weer niet helemaal waar aangezien een kwart van de 15-jarigen laaggeletterd is, maar het geeft wel de kern van het probleem aan. Lezen leer je op de basisschool, en veel mensen vergeten dat die vaardigheden nog steeds onderhouden en zelfs uitgebreid worden op de middelbare school. Bij sport is de vooruitgang makkelijker te zien en te meten, bij lezen niet. Er is niet een bepaald gewicht wat je moet kunnen lezen, of een meetbaar snelheidsrecord wat je kunt halen. Waar je bij sporten steeds meer en steeds zwaardere oefeningen aan kunt (ook vaak tot op een bepaald niveau, maar goed), kun je bij lezen minder goed ‘meten’ waar iemand staat. De enige echte standaard hiervoor is literatuur, en alles wat geen literatuur is, is niet te meten.
Een ander probleem is denk ik dat we op school geleerd hebben dat bij sport niet alleen het eindresultaat, maar ook je inzet telt. Ik was een ramp met gym (ja, echt, gym en ik waren een levensgevaarlijke combinatie), maar als ik mijn best deed en inzet toonde, kon ik toch een zes halen. Bij lezen is dat anders: als je voor literatuurlijst geen literatuur las, kon je simpelweg geen voldoende halen. Inzet telde daar niet, het resultaat (literatuur lezen en daar een goede analyse van kunnen maken) telde.
Maak de inzet meetbaar en beloon deze
Als de inzet niet te meten is, dan moet je die dus meetbaar maken. Klinkt simpel, en dat is het ook. Want als je iets kan meten, kun je het ook belonen. Stel, je beloont leerlingen op de middelbare school voor het aantal uur dat ze lezen. Dat is een duidelijke norm, en daar is ook een duidelijke formule op los te laten: de gemiddelde lezer leest zo’n 250 woorden per minuut, en een roman kent gemiddeld 300 woorden per pagina. Dan kun je met behulp van het aantal pagina’s uitrekenen hoeveel uur iemand doet over het uitlezen van een boek. Voor iedere 10 uur boeken lezen, krijgen leerlingen een (paar) tienden bovenop hun rapportcijfer of hun eindcijfer, afhankelijk van of je het per rapport mee laat tellen of per leerjaar. Leerlingen moeten dan wel twee vragen over het boek beantwoorden, zodat ze kunnen bewijzen dat ze het gelezen hebben. Voor deze extra tienden maakt het niet uit of het gaat om de boeken voor de lijst lezen of niet. Sterker nog: de leerlingen die veel niet-literaire boeken lezen buiten de lijst om, scoren waarschijnlijk meer punten dan de leerlingen die alleen de literatuur voor de lijst lezen. Op die manier geef je naast het lezen voor de lijst (met als norm ‘literatuur’) ook een waardering voor de inzet (met als norm ‘als je maar boeken leest, hoe meer hoe beter’).
Door de inzet te belonen geef je aan dat wat iemand ook leest, het altijd beter is dan niet lezen. Net zoals je bij de gymles meedoen beloont, omdat een beetje bewegen altijd beter is dan helemaal niet bewegen. De inzet telt mee, en niet alleen het feit of iemand wel of niet op topniveau presteert. Want mensen, er is een leescrisis en een beweegcrisis. Bij de beweegcrisis belonen we de inzet, en zien we resultaat. Dus laten we dat bij de leescrisis ook gaan doen, wellicht krijgen we dan dezelfde resultaten als bij de beweegcrisis.
BookSomeTea 
Interessant idee! Ik bots nu een beetje tegen dat idee bij mijn oudste. Hij zit in het tweede leerjaar en is een goede lezer. Ze hebben van de school een blanco lijst gekregen, waarop alle titels komen die hij mee neemt van school – en ik teken die dan af wanneer het boekje uit is. Dat zijn vrij dunne boekjes telkens. Ook titels van thuis mogen erop. Geen strips. Al snap ik voor een deel wel waarom, ik vind het spijtig. Strips kunnen best helpen om leeskilometers te maken. Hij was er deze zomer erg enthousiast over, maar toen dan eind september bleek dat die niet op de lijst mochten, is de liefde bekoeld. Hij leest eigenlijk bijna puur technisch nu, en geraakt amper of niet in een verhaal (het lijkt hem ook niet te interesseren). Doodjammer! (Hij is inmiddels in Dolfje Weerwolfje bezig, maar ondanks de haalbaarheid van de korte hoofdstukken en de plaatjes voelt het voor hem als te lang…)
LikeLike
Tweede leerjaar, dan is hij 7 á 8 jaar oud? Misschien vindt hij De Waanzinnige Boomhut leuk. Dat is een kruising tussen een strip en een leesboek, en daardoor vaak een succes bij kinderen die minder dol zijn op lezen dan wij.
In mijn plan zouden strips natuurlijk wel wat minder punten opleveren dan gewone boeken (want minder woorden en dus sneller uit), maar lezen is lezen, dus het telt mee!
LikeLike
Prima plan! Ik heb ook een poosje met mijn klas (en ook van mezelf) bijgehouden hoeveel we lazen. Kon me niet schelen wat het was, als ze maar gelezen hadden. Dan kwamen ze ’s morgens binnen en tekenden ze eerst af hoeveel ze gelezen hadden. En ja, dat kon iedereen zien, dus toen ontstond er iets dat verdacht veel leek op competitie en zie daar, doel bereikt: er werd steeds meer gelezen:).
LikeLike
Dat is inderdaad een prima methode! Je kunt ook nog klas tegen klas doen (ene groep 8 tegen de andere groep 8, of groep 8 tegen groep 7). Op die manier krijg je ook meteen een vorm van teambuilding.
LikeLike
Wat een top idee! Ik vond het vroeger ook heel raar dat ik niet mocht lezen wat ik interessant vond. Ronald Giphart vond ik fantastisch en dat viel wel onder literatuur, maar dan mocht je ook maar 1 boek van dezelfde schrijver kiezen. Lezen moet toch leuk en ontspannend zijn? Ik voel me tenminste wel een echte lezer als ik heerlijk verdrink in een goede thriller of chicklit. En ik hoop dat diegenen die de boeken en verhalen lezen die ik schrijf in dit genre er ook van genieten en niet hoeven te worstelen om een boek uit te lezen.
LikeLike
Ik snap dat er, uit educatief oogpunt, naar een bepaald doel toegewerkt wordt. Maar ik vind wel dat men daarnaast het lezen zelf ook moet gaan waarderen en belonen, net als bij sporten of bijvoorbeeld online spelletjes: voor inloggen krijg je vaak al een bonus, en dan hoef je helemaal geen levels te spelen of te halen. Als we op die manier met lezen omgaan, wordt dat misschien wel net zo verslavend als Candy Crush! 😉
LikeLike
Wat een leuke vergelijking: topsport en sport, top lezen en lezen. Origineel en logisch.
LikeGeliked door 1 persoon
Bedankt!
LikeLike
Ik heb ooit een leraar gehad (1e jaar mbo) waar we een aantal punten in een jaar moesten halen voor het lezen van boeken. Alles mocht maar als je een stripboek las kreeg je dan maar 2 punten, zou je een boek van W.F. Hermans lezen 20 punten. Wat leuk was om te zien was dat sommigen die een hekel aan lezen hadden wel eerst 1 of 2 lage punt boeken gingen lezen maar uiteindelijk toch ook voor de boeken met meer punten, in eerste instantie ook wel gedreven door het minder boeken hoeven lezen maar je zag ook dat ze het leuker gingen vinden. En dat was het ook waar het hem om te doen was.
LikeLike
Kijk, het werkt! Wat je leest maakt niet uit, als je maar gaat lezen en blijft lezen. En ja, dat daar dan wat punten tegenover staan… Intrinsieke motivatie heeft een voedingsbodem nodig, toch?
LikeLike
Wat een leuke vergelijking. Voor mij zijn ze ook nog op een andere manier verbonden: door te lezen over hardlopen kreeg ik de kriebels en ging zelf dan ook hardlopen. Lezen zorgde er dus voor dat ik ging sporten.
LikeLike
En dan nu de hamvraag: zorgt sporten er ook voor dat je (meer) gaat lezen?
LikeLike
Mooi idee! Heftig dat een kwart van de 15-jarige laaggeletterd is. Best shocking.
LikeLike
Ja, dat is inderdaad heftig, en een enorm probleem. Dus hup: iedereen lezen!
LikeLike
Interessante denkpiste!
LikeLike